Noan’anaviy elektr stansiyalari

1.5- rasm. Bugʻ-gaz qurilmali IES ishlash jarayonining prinsipial

sxemasi.
Hosil qilingan energiya issiqlik ishlab chiqarish uchun ham ishlatilishi mumkin. Bu holda issiqlik yuklamasi iste’molchisi sifatida unga absorbsion sovutish mashinasi ulanadi. Turli xildagi energiyani kompleks tarkibda ishlab chiqarish natijasida (elektr, issiqlik, sovuq havo) stansiyaning umumiy foydali ish koeffitsiyenti 90% dan oshadi. Bunday bugʻ-gaz qurilmali IESning ishlash jarayoni prinsipial sxemasi 1.6- rasmda keltirilgan.
Bugʻ-gaz qurilmalarining kamchiligi deyarli yoʻq, faqatgina bu yyerda yoqilgʻi va uskunalarga boʻlgan ma’lum cheklov va talablar haqida gapirish mumkin.
Gaz-turbina qurilmalari (GTQ) faqat gaz-turbinaga ega boʻlib, har qanday iqlim sharoitlarida elektr energiyani ishlab chiqarish yoki maishiy
xizmat obʻyektlarining tigʻiz yoki zahiraviy elektr energiyasi manbai sifatida ishlatishga moʻljallangan.
Tigʻiz manba sutkaning maksimal yuklamali vaqtidagi energiya iste’molini qoplash uchun zarur. Bunday siklda ishlovchi GTQ faqat elektr energiyasini ishlab chiqaradi.

1.6 rasm. Qoʻshimcha issiqlik almashtirgich bilan jihozlangan bugʻ-gaz qurilmali IES ishlash jarayonining prinsipial sxemasi Tabiiy gaz asosan metan (CH₄) dan iborat boʻlib, yonish jarayoni
toʻgʻri tashkillashtirilganda suv bilan uglerodning ikki oksidiga CO₂ aylantirilgan holda batamom yoqilishi mumkin.
Tabiiy gazning asosiy afzalligi uning ekologik xavfsizligida uni yoqqanda CO₂ dan tashqari boshqa zararli chiqindilar hosil boʻlmaydi. Shuning uchun u qozon qurilmalari va yirik shaharlarda IESlarda ishlatiladi. Uni uzatish qulay, ishlatishdan oldin gaz taqsimlovchi punktlarda bosimni kamaytirish mumkin.
Koʻpincha IESlarda suyuq yoqilgʻilardan mazut bilan dizel ishlatiladi. Mazut - asosan ogʻir uglevodorodlar aralashmasi, neftni xaydaganda soʻngiqoldigʻi, benzin, kerosin va boshqa neft mahsulotlari olingandan keyingi yoqilgʻilardir. Mazut asosan energetik qozonlarda tabiiy gaz tanqis vaqtida (masalan, qattiq sovuq qish vaqtlarida, gaz yetishmovchilik vaqtida) ishlatiladi.
IES larda turli xil yoqilgʻi sifatini taqqoslash uchun shartli yoqilgʻi degan tushuncha kiritilgan (qisqacha - sh.yo.). issiqlik berib yonishi 7000kkal/kg=7Gkall/kg. Masalan IES 1000 tonna koʻmir yoqqan holda solishtirma issiqlik boʻlsa, 3500kkal/kg boʻlsa, bu 500 t.sh.yo. demakdir.
Issiqlik berib yonish boʻyicha tabiiy gazning 1 nm³ (normal sharoitda 1 atm.da 1 kub m gaz). Masalan, oddiy gaz uchun 8400 kkal/nm³