Noan’anaviy elektr stansiyalari

Quyosh energiyasini oʻzgartirishning fizik xususiyatlari. Issiq quyosh oqimlaridan energiya olishni, toʻgʻridan-toʻgʻri oʻzgartirishlar asosini 1821-yilda ochilgan Zeebek effekti yotadi.
Agarda ikki materialni, ikki xil kimyoviy xususiyatga ega boʻlganlarni bir-biri bilan qoʻyib bogʻlasak va ikkovini ikki xil haroratga ega boʻlgan qoʻyib bogʻlangan joyini joylashtirsak u holda ular orasida issiqlik elektr yurutuvchi kuch (EYuK) paydo boʻladi:
E=α(T₁-T₂)
Bunda, T₁- issiq quymani absolyut harorati T₂-sovuq quymani absolyut harorati
α- proporsiya koeffitsiyenti.
Zanjir oʻtkazgichlarida tok I paydo boʻlishi va bunda issiq quyma sekund mobaynida issiqlik manbasidan kerakli miqdordagi issiqlikni qabul qiladi
Q₁= αT₁I
Sovuq quymada esa quyidagi miqdordagi issiqlikni beradi.
Q₂= αT₂I
Berilgan va olingan issiqlik sekunddagi miqdori ishi
L= α(T₁-T₂)I
Berilgan issiqlik miqdorini va olingan issiqlik miqdoriga nisbatan uni protsessiyada foydali ish koeffitsiyentini (FIK) belgilaydi.



𝛼 𝑇₁ 𝑇 𝐼 𝑇₁ 𝑇
𝑄 𝛼𝑇₁𝐼 𝑇₁
Zeebek effektini asosiy tushunchasida: ikki xil xususiyatli materialdan iborat boʻlgan zanjirda ikki xil holatni tashkil qilinsa (issiq va sovuq) undan tok oʻtadi.
Zeebek hodisasini quyidagicha tushuntirish mumkin: boʻsh elektronlarni oʻrtacha energiyasi, materialni xususiyatiga qarab issiqlikda harakatlanishi har xil boʻladi.
Agarda oʻtkazgichning ichki qismida haroratni koʻpayishi (kamayishi) roʻy bersa, u holda issiqdan-sovuqqa qarab boradigan elektronlar oqimi hosil boʻlib, natijada sovuqdagisida manfiy zaryadlarni koʻpayishi, issigida esa musbat zarrachalarni koʻpayishiga olib keladi.
Bu holat esa elektron konsentratsiya koʻp boʻlgan oʻtkazgichlarda koʻp boʻladi.
Shuning uchun ham, oddiy termoelementda ham ikki xil oʻtkazgichdagi har xil konsentratsiyali boʻlganda elektr toki EYK harakatida paydo boʻlishi mumkin. Agarda termoelement zanjirda ochiq holda qoldirsak, unda yigʻilgan elektrodlar sovuq holdagi oʻtkazgichda manfiy zarrachalarni koʻpayishi shu vaqtgacha davom yetadiki to elektronlar orasidagi dinamik kenglik paydo boʻlmaguncha sovuq oʻtkazgichni ohiriga borsa, unda sovuq oʻtkazgichdan ketishicha boʻlgan potensialiga ega boʻladi.
Shunday qilib, FIK ideal termoelektrik oʻzgarishiga Karno sikli bilan bir xil boʻlib, toʻliq holda issiq va sovuq oʻtkazuvchanlik quymasiga bogʻliqligini koʻrsatadi.
Real holatda oʻtkazuvchanlikni qarshiligiga qarab, energiya yoʻqotishlari boʻlib oʻtadi.
Shuning uchun ham, haqiqiy holatda FIK quyidagicha boʻladi:

  _ОЭ
T₁  T₂ T₁

Bunda: ɳ_оэ-FIKni nisbiy oʻtkazuvchanligi.
Termoelektrik oʻtkazgichlar FIK juda kichik hisoblanib, 0,3% ni tashkil qiladi (10% atrofida).