Nókis filialí Kаypnazarov S. G., Maxambetova U., Dauletmuratova R

Ásbaptıń salıstırmalı qáteligi bul - absolyut qátelikti ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy mánisine qatnası bolıp tabıladı:
δ= ∆/ x_haq. (1)
Soģan qaray, qáteliklerdiń san mánisleri ekewden artıq bolmaģan áhmiyetli nomerler menen ańlatıladı hám kópshilik jaģdaylarda absolyut qátelikti ólshew ásbabınıń kórsetiwi dep qaraw múmkin:
δ= ∆/ x_a. (2)
Ásbaptıń keltirilgen qáteligi bul absolyut qáteliktiń mánisine qatnası bolıp tabıladı
γ= ∆/ x_n. (3)
Tegis yamasa kvadratlı shkalaģa iye bolģan ásbap ushın normalanģan mánis ádette shkalanıń jumısshı bóleģiniń sońģı mánisinde teń dep alınadı (ólshewdiń joqarı shegarasına), eger 0 belgisi shkala sırtinde yamasa onıń shetinde bolsa.
Ásbaptıń anıqlıq klası - ásbaptıń ulıwmalastırılģan xarakteristikası bolıp, jol qoyılģan tiykarģı qátelik shegaraları menen anıqlanatuģın hám tásir etiwshi shamalar tásırı astında ásbap kórsetkishi ózgeriwi hám ásbaptıń basqa ózgeshelikleri menen anıqlanadı.
Ásbaptıń anıqlıq klasın bilgen halda jol qoyılģan tiykarģı qátelikler shegarasın tabıw múmkin. Usı bólimne qarap shıǵılıp atırģan Ampermetr, Voltmetr hám Vattmetrler ushın anıqlıq klası ásbap keltirilgen qáteliginiń tiykarģı jol qoyılatuģın shegarasına san jaģinen teń.
Sezgirlik ólshew ásbaplarınıń tiykarģı xarakteristikalarınan biri bolıp tabıladı. Ásbap kórsetkishisızıqlı hám múyesh jılısıwdıń sol jılısıwdı payda etken shama ózgerisine qatnası ásbaptıń sezgirligi dep ataladı:
, (4)
bul jerde: S - ásbaptıń sezgirligi;
∆L - kórsetkish jılısıwınıń ózgeriwi;
∆X - ólshenip atırģan shama ózgeriwi.
Ólshew mexanizmi hám ólshew shınjırınıń xarakterine qaray ásbaptıń sezgirligi, ólshew diapazonı barlıq bólimindeturaqlı yamasa ózgermeli bolıwı múmkin. Mısalı, magnitoelektrik ásbaplarda kórsetkishtiń shkala boylap jılısıwı ólshenip atırģan tokqa sızıqlı baylanısqan bolıp tabıladı, ásbaptıń sezgirligi bolsa turaqlıbolıp tabıladı.
Elektromagnit ásbaplarında bul ģárezlilik kvadratlı bolıp tabıladı, soģan qaray sezgirlik ólshew diapazonında birdey emes.
Bunnan tısqarı, bul ásbaptıń hár qıylı shamalarģa sezgirligi hár qıylı bolıwı da múmkin. Mısalı, elektrodinamikalıq ásbap penen quwatlılıq ólshengeninde sezgirligi turaqlı bolıp tabıladı, yaģnıy , tok yamasa kernewdi ólshewde bolsa ózgermeli bolıp tabıladı.
Sol sebepli ólshew ásbabınıń sezgirligi degende onıń tok yamasa kernew boyınsha sezgirligi túsiniledi.
Ayırım jaģdaylarda salıstırmalı sezgirlik túsiniginen paydalanıw qolaylı esaplanadı:
. (5)
Sezgirlikke keri bolģan shama ásbap turaqlısı yamasa shkala bólinbesi mánisi dep ataladı. Sezgirligi joqarı bolģan ásbaplar tiykarınan anıq ólshewler ushın isletiledi. Ólshenip atırģan shama mánisin ásbap kórsetkishine tásir ete alatuģın eń kishi ózgeriwi sezgirlik shegarası dep ataladı.
Elektrólshew ásbaptı derekke jalģaģanda signal deregigen bir qansha quwatlılıq sarplanadı. Bul hal signal dereģiniń islew rejiminiń shetlenıwına alıp keledi. Bul awısıw stilistik qátelikti keltirip shıģaradı. Tok hám kernewdi ólshewde júzege keliwshi stilistik qátelikti esaplawushın ampermetrdiń ishki qarsılıģı R_o hám vol'tmetrdiń qarsılıqları R_v ekenligin biliw kerek.
Mısalı, toktı ólshew ushın qandayda bir shınjırģa ampermetr jalģansa hám bunda ampermetr qısqıshlarģa salıstırģanda shıǵıw qarsılıģı R, sol qısqıshdaģı kernew U bolsa, ol halda shınjırdaģı toktıń haqıyqıy mánisi (R₀=0) J_haq = U / R ge teń bolģanda, ólshengen mánisi bolsa J/ (R +R₀) boladı.
Salıstırmalı stilistik qátelik:
. (6 )
Qısqıshlardaģı kernewdi ólshew ushın aktiv eki polyusliktiń shıǵıw qarsılıģı R hám ishki qarsılıģı R_ıw bolģan, U-kernew bolsa, kernewdi ólshewde salıstırmalı stilistik qátelik:
, (7)
bul jerde U_ıw - vol'tmetr qısqislerindaģı kernew.
Ápiwayı halda ramka menen izbe-iz R₁ qarsılıqlı rezistor jalģanadı. Shınjırdaģı ramka qarsılıģınıń temperatura koefficienti azayadı hám ólshegishtiń salıstırmalı temperatura qáteligi tómendegi formula menen anıqlanadı:
, (8)
bul jerde, β₀ – shınjırdaģı ramka qarsılıģınıń temperatura koefficienti R₀ - ramkalar, prujınalar hám jalģawshılardıń oram qarsılıģı;
R - shunt qarsılıģı;
R1 - qosımsha rezistorqarsılıģı.
Ortalıqtıń temperaturası artqanda magnitoelektrik vol'tmetrdiń temperatura qáteligi
, (9 )
bul jerde, R_haq - qosımsha rezistor qarsılıģı.
Elektromagnit hám elektrodinamikalıq vol'tmetrlerdiń temperatura qáteligi prujina momentiniń temperatura koefficienti hám katushka qarsılıģınıń temperatura koefficientine ģárezli boladı hám tómendegi formula menen anıqlanadı:
, (10 )
bul jerde, β_ώ - prujina momentiniń temperatura koefficienti (ol teris bolıp tabıladı hám 10° C da0, 2 - 0, 3% ti quraydı).
(10) - formulanıń ekinshi aģzası ásbaptıń ólshew shegarasına ģárezli. Vol'tmetr kishi ólshew shegarasında úlken qátelikke iye boladı. Katushkanı izbe-iz jalģaw sxemasındaģı elektrodinamikalıq ampermetrlerde hám elektromagnit ampermetrlerde temperatura prujinanıń mayısqaq ózgesheliklerine tásir etedi. Sol sebepli olardıń temperatura qáteligi 10° C da +0, 2% ten aspaydı hám arnawlı kompensaciya usılların talap etpeydi. Elektrodinamikalıq hám elektormagnit vol'tmetrlerdiń kórsetkishleri ólshenip atırģan kernew jiyiligine ģárezli boladı. Turaqlı hám ózgermeli toklarda olardıń kórsetkishleri shetlenıwına sebep, induktiv qarsılıq ω múyeshke ģárezli.
S_ω qátelik turaqlı toktan ózgermeli tokqa otip atırģanda tómendegige teń boladı:
, (11)
bul jerde, U₌ - turaqlı toktaģı ásbap kórsetiwi; U_~ - ásbaptıń kórsetiwi júzege keltirip atırģan ózgermeli kernew; R₌ - turaqlı tokta vol'tmetr qarsılıģı; R_~- ózgermeli tokta shınjırdaģı aktiv qarsılıq.
2000 Hz jiyiliklerde isleytuģın bunday ásbaplardı, R_~ni R₌ dan ayırmashiligin belgili jaģdaylarda kishi dep esaplaw múmkin. Eger R_~= R₌ bolsa:
.
Yamasa
.
Bul qátelikti kompensaciyalaw ushın vol'tmetrdiń qosımsha rezistorları C kondensator menen sonday shuntlanadı, belgili jiyilikte vol'tmetrdiń shınjırdaģı induktiv qarsılıģıkishi bolıwı kerek.
Elektromagnit vol'tmetrlerdiń jiyilik qáteligi kórilip atırģanda sonı itibarģa alıw kerek, múyesh awısıwı menen induktivlik ózgeredi hám hár túrli kórsetkishlerde qátelikler de hár qıylı boladı. Sol sebepli jiyilikli kompensaciya tek bir ģana kórsetkıw ushın orınlı, yaģnıy kem nátiyjeli bolıp tabıladı.
Elektrostatikalıq vol'tmetrlerdiń kórsetkishi ólshenip atırģan kernewdiń jiyiligi hám forma iymekligine ģárezli emes; bunnan tısqarı bul ásbaplar kútá úlken kiriw qarsılıģıne iye hám tómendegi formula menen ańlatıladı:
X_kir = J/W×C_a, (14)
bul jerde, C_a - ásbaptıń kiriw sıyımlılıģı.
Eger ólshenip atırģan kernewdiń forma iymekligi sinus tárizli formadan parıq ece, stilistik qátelik kelip shıģadı.
Elektromagnit, elektrodinamikalıq, termoelektrik sistemaģa tiyisli Vol'tmetr hám Ampermetrler, sonıń menen birge tuwrılawları tásir etiwshi mániske iye bolģan elektron vol'tmetrler hám elektrostatikalıq vol'tmetrler menen islegende sonı itibarģa alıw kerek, bul ásbaplardıń kórsetiwleri forma iymeklige ģárezli bolmaģan halda ólshenip atırģan kernewdiń tásir etiwshi mánisine proporcional bolıp tabıladı.
Magnitoelektrik sistemalı ásbaplar kórsetiwi ólshenip atırģan kernewdiń yamasa toktıń turaqlı qurawshisine ģárezli (eger ózgermeli qurawshınıń jiyiligi joqarı jiyilikler tarawındajaca).