|
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
673
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
Buyuk allomalarimizdan Abu-Nasir Farobiy tarbiyani bilimsiz, sezilarsiz (so’zsiz, imo-
ishora, ibrat-namuna ko’rinishida) amalga oshgani ma’qulligini uqtirgan va ana shunday
tarbiyaning ta’sirchanligini aloxida ko’rsatib o’tgan.
Tarbiyaning tayyor retsepti yo’q. Ammo tarbiya jarayonini takomillashtirishga doir
tavsiyalar ishlab chiqiladi. Tavsiyalar tadqiqot izlanishlari yoki uzoq muddatli hayotiy tajribalar
o’laroq kuzatib beriladi va qay hollarda qanday yondoshish lozimligi ko’rsatiladi. Tadqiqotga oid
olib borayotgan izlanishlarimiz, bolani birinchi galda ruxan va jismonan sog’lom o’sishi oila
tarbiyasi bilan bog’liq ekanligini ko’rsatadi. Ota-onaning har jihatdan sog’lomligi bolaga beriladi.
Shundan kelib chiqib, bolaning ijtimoiy shakllanishiga: oilaning tarkibi, ota-onaning yoshi,
ma’lumoti, oila a’zolarining soni, oilaviy munosabatlar, moddiy ta’minot, ota-onaning, bir gap bilan
aytganda yoshi kattalarning ma’naviy-axloqiy qiyofasi, madaniyati va diniy e’tiqodi bola
tarbiyasiga tasiri kiradi.
Bundan tashqari to’liq, noto’liq va qayta tiklangan oilalarda bola tarbiyasi, uning himoyasi
bir-biridan farq qiladi. Oilada bola tarbiyasida bobo va momolarning tarbiyaviy ta’sirini ham
aloxida inobatga olish lozim. Bobo-momolar “danagidan ham mag’zi shirin” naqliga amal qilishib,
nabiralarni imkon qadar erkalatib, suyub tarbiyalashadi, mexr ila boshlarini silashadi. Ba’zi
qattiqqo’l ota-onalardan cho’chigan bola imkon qadar bobo va momolariga talpinadi. Nima
bo’lganda ham tarbiyada talab bir xil bo’lishiga erishish lozim. Qolaversa, bola tarbiyasida yetakchi
kim ekanligi ham ahamiyatli. Ota yetakchi bo’lsa bola irodali, qo’rqmas, mehnatdan bo’yin
tovlamaydigan bo’ladi. Ona yetakchi bolsa, bola bir oz yumshoq tabiatli bo’lishi kuzatilgan. Chunki
“tipratikan yumshog’im” desa, “qora qo’ng’iz, oppog’im” degani kabi onalar mexr tarbiyasiga
ko’proq suyanishadi.
Dunyo pedagogikasidan ma’lumki, oilada faqat ona, bog’chada bog’cha opa, maktabda
muallima “tizimi” shakllansa, bolani yumshoq tabiat, bir muncha qizmijozroq bo’lib tarbiyalanishi
o’z isbotini topgan. Bu jarayon yahlit holda feminizatsiya deyilib, Sharq tarbiyasida kamdan kam
kuzatiladi. Albatta bu hollar G’arb tarbiyasida ko’proq ko’zga tashlanadi. Umuminsoniy qadriyatlar
nuqtaiy nazardan G’arbga xos ijobiy tarbiyalarning ko’pligi, ularni o’rganish va tarbiya amaliyotiga
tatbiq etish lozimligini qayd etgan xolda, ayrim “ommaviy manaviyat”, “globallashuv”, tezkor va
ko’r-ko’rona taqlidlardan ehtiyot bo’lish milliy qadryatlarimiz asosdagi tarbiyamizning boy
tajribalariga (an’ana, urf-odat, rasm-rusmlariga) suyanishimz lozim. G’arbona tarbiyaga Sharqona
texnologiyaning kirib borayotganligini mamlakatimizga kelayotgan sayyohlar, turistlar, ilm-fan
namoyondalarining fikr-mulohazalaridan ham bilsa bo’ladi.
To’g’ri, tarbiya-bu erkinlikni, mustaqillikni o’rganish sari intilish. Ammo bu bilan erkinlik
va mustaqillikni o’z holiga tashlab qo’yish lozim degani emas. Bu jarayondagi ozgina befarqlik
ko’ngilsizlik holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu ma’noda pedagogik yondashuv asosida bola
tarbiyasini shartli ravishda beshqadam bilan o’lchash mumkin.
Birinchi qadam- bolaning tug’ulishi, yorug’likka, erkinlikka chiqishi, ona parvarishi.
Ikkinchi qadam- bolani beshikdan pastga tushishi, emaklashi, turli predmet va
o’yinchoqlarga talpinishi, qiziqish bilan qarashi, qo’liga ushlashga va ko’proq og’ziga solishga
harakat qilish ( birinchi refleks-so’rish, onani emishdan kelib chiqib) va hokazo.
Ayni paytda mumkin emaslarning shakillanishi. Mumkin emaslar muammoli vaziyatlar
hamda muammoning oldini olishga qaratiladi. Bolada: “o’zim!”, “men” ning, ya’ni “ona-bola”
muloqotining shakllanishi. Bolaning yurib ketishi, ota-ona va bola uchun ham go’yo kutilmagan
yangilik hisoblanib, yoshga mos harakatlar sodir bo’la boshlaydi.
Uchinchi qadam- ancha ahamiyatli va ayni paytda o’ziga hos murakkab jarayonlarni
qamrab oladi. Bu jarayon bolaning ikki yoshi va undan keyngi oylariga to’g’ri kelib, bolada
so’zlarni erkin ayta olish, “ota”, “ona”, “aka”, “opa”, “hola”hatto ularning ismlari bilan ham
chaqirish, och qolgani, chanqagani, biron joyini og’riganini qo’li bilan ko’rsatishi, “men”,
“meniki”, “ber”, “o’zim” kabi tuyg’uni paydo bo’lishi, yaxshi va yomonni, chiroyli va hunukni,
ranglarni farqlash, gullar, qushlar va uy hayvonlarini nomi bilan aytishi, kiymlarini, ota-onasi va
Do'stlaringiz bilan baham: |
