|
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
671
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
zoti, yosh bolalar, atrof-muhit va tabiatga hurmat-ehtirom g’oyalarini singdirishning muhim omili
bo’lib xizmat qiladi.
Pedagogik faoliyatga kirib kelayotgan yosh mutaxassislar uchun “Ustoz-shogird” maktabi
an’analariga oid tajribalarni o’rganish, yosh o’qituvchilarni mahoratli, yoshi ulug’ o’qituvchi-
ustozlarga bekitib qo’yish albatta shaxs kamolotida o’z samarasini berishi muqarrar.
Mamlakatimiz rahbari ko’rsatib o’rganidek, “...har qaysi ota-ona, ustoz va murabbiy har bir
bola timsolida avvalo shaxsni ko’rishi zarur. Ana shu oddiy talabdan kelib chiqqan holda,
farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga ega bo’lgan, ongli yashaydigan komil
insonlar etib voyaga etkazish-ta’lim-tarbiya sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo’lishi lozim,
deb qabul qilishimiz kerak” [2,61 b].
Gerontopedagogikaning asosiy tushunchalariga qarish, keksalik, geriatriya va ijtimoiy faollik
kiradi.
Biz yuqorida gerontopedagogikani pedagogik turkum fanlar qatoriga kiritgan edik. Aslida biz
“geronto” – tushunchasining lug’aviy ma’nosini o’rganishni bir oz keyinga olib qo’ygan edik.
Gerontologiya – yun. geron, gerontos – qari, keksa; eogos – tushuncha, ta’limot ma’nolarini
anglatib, tibbiyot va biologiya fanlarining tirik organizmlar, jumladan, odamning qarish jarayonini
o’rganuvchi fan hisoblanadi. Ko’rinib turibdiki, gerontologiya fani keng ma’no kasb etib, o’z ichiga
turli fanlarni qamrab olishi mumkin.
Gerontopedagogika bevosita yoshi katta, ya’ni qarib borayotgan keksa o’qituvchining kasbiy
faoliyatini o’rganishga bag’ishlangan fan bo’lgani bois, pedagogik turkum fanlar tizimida olinib,
o’rganilib kelinmoqda.
O’zbek tilining izohli lug’atida qari – ancha yoshga borgan, qartaygan; keksa; “qarimoq”
so’zi esa yoshi ulg’ayib, qarilik davriga o’tmoq; keksaymoq, qartaymoq (5-jild, sh-h. 248-b.) kabi
ma’nolarni berishi ko’rsatib o’tilgan. Xuddi shuningdek, izohli lug’atning 2-jild, E-m. 344-
sahifasida keksaymoq keksalik davriga o’tmoq; qarimoq degan ma’nolarni anglatishi keltirilgan.
Ma’nolardagi o’xshashlikka qaramay, biz shartli ravishda organizmning qarib borishi
ma’nosida oldin “qarilik”, so’ng “keksalik” tushunchalarini ketma-ketlik tartibida oldik.
Geriatriya yun. geron – keksa, qariQiatreia – davolash, g’amxo’rlik degan ma’noni berib,
tibbiyotning keksalarga xos kasalliklarni, ularning kechish xususiyatlarini o’rganadigan, bunday
kasalliklarning oldini olish va davolash usullarini ishlab chiqadigan bo’limi (1-jild, A-D. 496 b).
Bu o’rinda o’qituvchi shaxsiga xos kasbiy kasalliklar va ularning etimologiyasini o’rganish
masalalari asosiy tushuncha sifatida – “geriatriya”ning mazmun-mohiyatida ko’rib o’tiladi.
“Ijtmoiy faollik” tushunchasining to’liq ma’nosini “ijtimoiy”, “faollik” so’zlaridan keltirib
chiqarish mumkin. Shunga ko’ra ijtimoiy a.-jamoa, jamiyatga oid degan ma’noga ega bo’lib, “inson
va jamiyat hayotiga oid”, - deb tushinish maqsadga muvofiq keladi (2-jild, 177 b).
Faol a. – harakat qiluvchi; ta’sirchan kabi ma’nolarga ega bo’lib, biror g’oyaviy harakat yoki
ishga g’ayrat bilan, astoydil kirishadigan, ishchan degani (4-jild, 325-b.).
Demak, ijtimoiy faol o’qituvchi degani o’z jamoasida, jamiyatda muayyan g’oyaga ega
bo’lgan g’ayratli, harakatchan mutaxassis ma’nosida olindi.
Gerontopedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi va fanlar tizimida tutgan o’rni. Bu fan
avvalo biologiya, fiziologiya, psixologiya, falsafa, valiologiya va informatika kabi fanlar bilan
yaqindan aloqa qiladi. Inson organizmda kechaytgan biologik va fiziologik jarayonlar uning
ruhiyatiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Inson organizmining ichki va tashqi muhitlar ta’siriga
munosabati, bunda ichki muhitning alohida o’rni hamda ahamiyati masalasi alohida mavzu
ko’rinishida olindi. Inson tabiatning bir qismi sifatida tabiat, jamiyat va tafakkur taraqqiyotining
qonuniyatlariga bo’gan munosabati uning kasb-kori, hayotiy tajribalari bilan bog’lanib ketadi.
Gerontopedagogika integrativ fan sifatida yuqorida ko’rib o’tilgan fanlar tizimi bilan
yaqindan bog’liqlikda rivojlanib boradi. O’z faoliyatida o’qituvchi shaxsining yoshi ulg’ayib
borgani sari organizmida kechayotgan jarayonlarni ko’plab omillar bilan bog’liq ekanligini
Do'stlaringiz bilan baham: |
