Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
327 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
munosabatlarini o’rganish mumkin. Aynan muloqot chog’ida bola barcha ijtimoiy bilimlarni 
kattalar tajribasi orqali o’zlashtirib boradi. Bu bola lisoniy qobiliyatining shakllanishi va 
rivojlanishiga asos bo’ladi. 
Kommunikativ kompetensiya – tildan turli lisoniy vaziyatlarda va ijtimoiy muhitlarda to’g’ri 
foydalana olish demakdir. Kommunikativ qobiliyat lisoniy, shu bilan birga ijtimoiy salohiyatning 
muayyan muloqot muhitida yuzaga kelishini talab etadi. Bu holat insonning jamiyatda o’z o’rniga 
erishuvida muloqotning naqadar muhim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. Nutqiy muloqot 
nazariyasida kommunikativ kompetensiya muhim markaziy tushunchalardan biriga aylanadi. 
Kommunikativ qobiliyat muloqot aktining ajralmas qismi ekan, unga nutqiy xulq tushunchasi bilan 
bog’liq holda yondashish nutqiy muloqot nazariyasi masalalariga aniqlik kiritishga yordam beradi. 
Shu maqsadda biz 5-6 yoshli bolalarnutqi ustida tajribaviy kuzatuv olib bordik. Sinov jarayonida 
“Ur tuqmoq” ertak qahramonlari tasvirlangan suratlardan material sifatida foydalandik. Tajribada 
Qo’qon shahridagi 28-son maktabgacha ta’lim muassasasining o’n nafar tarbiyalanuvchisi ishtirok 
etdi. Bolalar bilan savol-javob usuli asosida interaktiv suhbat o’tkazildi.
Biz bolalar bilan muloqot jarayonida ularning o’ziga xos, boshqalarnikiga o’xshamaydigan 
javoblari, mavhum tushunchalarni izohlashlari, turli nutqiy vaziyatlarda o’zlarini tutishlariga 
alohida e’tibor qaratdik.
Bolalarning qaysi ertaklarni bilishlari, ularni kimdan eshitganliklari va qanday ertak 
qahramonlarini yoqtirishlari, o’zbek xalq maqollari ma’nolarini tushuntirishlari, tez aytish va 
topishmoqlarni bilishlari bilan qiziqdik. Bundan maqsad bolani o’rab turgan nutqiy muhit va oilaviy 
sharoitda uning muloqot xulqiga bo’lgan e’tibor hamda lisoniy qobiliyatning qay darajada 
shakllanganligini aniqlashdan iborat. 
Bolalar “Sholg’om”, “Zumrad va Qimmat”, “Oltin tarvuz” kabi ertaklarni bilishlari, ularni 
asosan bog’cha tarbiyachilari hamda O’zbekiston teleradiokanalida namoyish etilgan “Bolajon” 
ko’rsatuvlari orqali ko’rib, eshitganliklarini aytdilar. Ikki nafar bolaning buvisi va bobosi tungi 
uyqu oldidan ertak aytib berishi, uch nafar bolaning tez aytishlarni bilishi kuzatildi.
Bolalar keltirgan tez aytishlar ularning nutqini rivojlantirishga qaratilgan bo’lib, bunda 
bolaning xotirasi shakllanadi. Talaffuz moslashtirilgani uchun bolalar tomonidan aytilayotgan 
misollar o’ziga xos tarzda aks etadi.
Bolalardan maqollar va ularning ma’nolari haqida so’ralganida, Fayozbek Yusupov “Oltin 
olma, duo ol” maqolini quyidagicha izohladi.