Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
608 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
қисмининг диаметри тўғри танланган ҳисобланади. Юқоридаги тирқиш эса энг кам миқдорда 
бўлади. Энди поршеннинг диаметри ундан каттароқ бўлса, юқори қисми (каллаги) 
цилиндрда қисилади ва шилинади, диаметри ундан кичикроқ тайёрланса юқоридаги тирқиш 
катталашади. Натижада ҳалқанинг куйиши содир бўлади. 
Назарий томондан поршень каллагининг диаметрини аниқлаш учун поршень цилиндр ичида 
нафақат бориб-қайтиб ҳаракат қилади, балки у цилиндр ўқига параллел равишда ён томонга 
тирқиш миқдорига тенг ўлчамда силжийди, ҳамда цилиндрга маълум қирра асосида туташиб 
туриб шу қирра атрофида oғмa ҳаракат ҳам қилади деб тушуниш зарур. поршень 
каллагининг диаметри поршень-цилиндр тирқишига ва поршеннинг узунлигига боғлиқ.
Поршень-цилиндр тирқиши катталашиб борган сари поршень каллагининг диаметри 
кичиклашиб боради. Узунлигининг ортиши билан поршеннинг оғиши туфайли каллакнинг 
диаметри катталашади. 
Поршень юқори қисмининг ҳароратини билган ҳолда кенгайишини ҳисоблаб Д
ю
дан бошлаб 
чегириб ташланса поршень юқори қисмининг диаметри келиб чиқади. Диаметрнинг бу 
миқдори поршенни тайёрлаш учун асосдир. 

Кўп ҳолларда каллак ва цилиндр орасидаги тирқишни иложи борича камайтириш 

учун каллакнинг ташқи юзасида айланасимон бўртмалар ясалади, (4-расм). Бўртмаларнинг 
кенглиги 0,4 м атрофида, бўртганлиги 0,1 мм атрофида қилиб ясалади. Мақсад шуки, иш 
жараёнида поршень каллаги цилиндрга шу буртмалар орқали тегади ва ишқаланади. 
Натижада каллак диаметри ўз-ўзидан танланади ва тирқиш двигателнинг ишлаш режимига 
мос бўлиб қолади. Каллак сиртида енгил ялтироқлик пайдо бўлса, тўғри белгиланган деб 
ҳисобланади.Ўз навбатида бу ҳалқаларнинг ишончли ишлашини ҳам бирмунча таъминлайди