|
О‘zbek musiqa va vokal madaniyatining rivojlanishida 1936 yili Toshkentda ochilgan davlat konservatoriyasi muxim rol о‘ynadi.
О‘zbek milliy teatri rus, ozarbayjon, tatar teatr tomoshalari tasirida paydo bо‘ldi. Bu ishda jadidlar jonbozlik kо‘rsatdilar. Chunonchi, 1914 yilda «Turon» nomli madaniy va ma’rifiy jamiyat qoshida «Turkiston» nomi berilgan ilk havaskorlar truppasi A.Avloniy tomonidan tashkil etiladi. Truppada о‘zbek milliy teatriiing tashkilotchilaridan M. Uyg‘ur, mashhur drammaturg F. Zafariy va boshqalar ijod qilgan. Uning repertuarida Hamzaning «Zaharli xayot», Behbudiyning «Padarkush», A.Kodiriyning «Bahtsiz kuyov» kabi spektakllari bо‘lgan.
О‘qituvchi bu drammtruppa, keyinchalik Hamza nomli akademik - hozirgi Milliy teatrimizning tashkil topishida asos bо‘lganligini kо‘rsatib о‘tishi muhim.
Jumladan, M. Uyg‘ur 1918 yili shu jamiyat qoshida о‘zbek teatr truppasini tuzadi. 1920 yilda u О‘lka Davlat namuna teatriga aylantiriladi. 1925 yili bu teatr jamoasi Qо‘qondagi Hamza tuzgan teatr truppasi bilan kо‘shilib, Samarqandda faoliyat kо‘rsatgan. 1929 yilda esa u Hamza nomidagi О‘zbek davlat drama teatri maqomini olib, Toshkentda ish boshlagan. Respublikaning eng iqtidorli ijodiy kuchlarini birlashtirgan jamoa tez kunda О‘zbekistoi teatr madaniyatining markaziga aylandi.
Teatrning birinchi aktyorlari A.Hidoyatov, O.Jalilov, S.Olimov, Ziyo Sadrlar xalq orasida zо‘r e’tibor qozondilar. Keyinchalik ushbu jamoaga SH.Burhonov, O.Hо‘jayev, N.Rahimov, G‘.A’zamov, S.Eshonturayeva singari aktyorlar kelib qо‘shildilar.
30-yillarda teatrning Shekspir («Xamlet», «Otello»), Hamza («Boy ila xizmatchi») asarlari asosida sahnalashtirilgan spektakllar shuhrat qozondi.
1928 yilda rus, 1929 yili О‘zbek yosh tomoshabinlar teatri tashkil etildi. 1939 yilda Davlat opera va balet teatri ochildi.
1940 yilga kelib respublikada turli janrlarda 50 ta, jumladan, 47 ta milliy teatr ishlab turdi.
Bu davrda rus rassomlari tomonidan targ‘ib etilgan tasviriy san’atning о‘lka madaniyati uchun yangilik bо‘lgan rangtasvir, plakat, kitob va matbuot nashrlariga mо‘ljallangan grafika, haykaltaroshlik kabi turlari rivojlandi hamda yangicha hayot uchun kurashda kuchli g‘oyaviy qurolga aylandi. Milliy kadrlar tayyorlashda Toshkent, Samarqand va boshqa shaharlarda tuzilgan badiiy maktablar, ochilgan muzeylar, shuningdek, rus rassomlari (L.Bure, A.Nikolayev, A.Volkov, P. Benkov va b.) muhim rol о‘ynadi.
30-yillarning boshlarida О‘zbekistonda tasviriy san’at ham rivojlandi. Bu yillarda О‘.Tansiqboyev, B.Hamdamiy, A. Siddiqiy, L Abdullayev, L.Nasriddinov kabi о‘zbek rassomlari ijod qilishga kirishgan edilar.
1938 yili О‘zbekistan rassomlar uyushmasi tashkil etildi.
20-yillarda Respublikada dastlabki ilmiy-tadqiqot muassasalari ochildi.
20-yillar ohiri va 30-yillar boshida Tropik tibbiyot instituti, Tibbiy parazitologiya va gelmintologiya ilmiy-tadqiqot instituti hamda boshqa ilmiy-muassasalar tashkil topdi.
30-yillarda Respublikamiz hamda mintaqada ilm-fan ravnaqiga munosib hissa qо‘shgan mahalliy millatga mansub olimlar yetishib chiqdilar. Qori-Niyoziy, T.Sarimsoqov, O.Sodiqov, N.Dolimov, S.Yunusov, T.Zohidov, CH.Mо‘minov, Y.G‘ulomov, P.Soliyev va kо‘pgina olimlar yangi ilmiy yо‘nalishlar hamda ilmiy maktablarning asoschilari bо‘lib qoldilar.
Ilmiy tadqiqot ishlarini muvofiqlashtirib turish uchun 1932 yili Fan qо‘mitasi ta’sis etilib, 1940 yilda Ittifoq Fanlar akademiyasining О‘zbekiston filiali - О‘z FAN tuzildi.
«Ikkinchi jahon urushi yillarida о‘zbek halqining fashizm ustidan qozonilgan g‘alabaga qо‘shgan hissasi”ni bayon qilishda О‘zbekiston ishchi va mehnatkashlari bilan bir katorda, fan, maorif va madaniyat hodimlarining ushbu g‘alabani qо‘lga kiritishdagi hissalari katta bо‘lgani atroflicha ochib beriladi.
Urushping dastlabki kunlaridanoq, О‘zbekistonning boy manaviy madaniyatining qudratli salohiyati fashizmni tezroq, tor-mor qilishga safarbar qilindi.
Urush sharoitidagi ilmiy tadqiqotlarning yо‘nalishlari front va xalq hо‘jaligi talablari hamda manfaatlariga moslashtirildi. Bu ishlarni muvofiqlashtirish maqsadida 1943 yil noyabrida О‘zbekiston Fanlar akademiyasi tashkil etildi. Uning tarkibidagi 22 ta ilmiy muassasada 818 ilmiy xodimlar tadqiqot ishlarini olib bordilar О‘zbekistonlik matematika, fizika, mehanika fani sohasidagi olimlar aviatsiya, о‘q-dori, harbiy texnika sifatini oshirishga aloqador bо‘lgan bir qancha ilmiy muammolarni hal qildilar.
Geolog olimlar qisqa muddatlarda qalay, volfram, molibden, neft, toshkо‘mir, olovbardosh materiallar konlarini topdilar.
Kimyogar olimlar etil spirti, sirka kislotasini va qamishni quruq qayta ishlash natijasida kо‘mir briketini olishning yangi usullarini ishlab chikdilar. Respublika botaniklari g‘о‘za, bug‘doy va qand lavlagining almashlab ekish usulini joriy etdilar.
О‘rta Osiyo Davlat universiteti (xozirgi О‘zMU)ning kimyo fakultetida urush davri tibbiyoti uchun zarur bо‘lgan narkoz efiri, xlorli kalsiy, kofein, streptotsit, sulfidin, nikotin kislotasi ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yildi. Fakultet bazasida farmatsevtika zavodi tashkil etilib, maxalliy xomashyodan 15 ta yangi dori preparatlarini ishlab chiqarish usullarini kashf etdilar.
Tibbiyot olimlari yaradorlarni tez tuzatish, gazdan zaxarlanish, karaxtlik, sepsisni davolash usulini yaxshilash, jarrohlik, neyroxirurgiyani takomillashtirish bо‘yicha samarali ish olib bordilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
