Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti


-fasl. «Ma’naviyat asoslari» fani bo’yicha nashr etilgan kitoblarda



Download 2,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet271/290
Sana03.01.2022
Hajmi2,63 Mb.
#280020
1   ...   267   268   269   270   271   272   273   274   ...   290
Bog'liq
Milliy ma naviyat bosqichlari (M.Imomnazarov)

2-fasl. «Ma’naviyat asoslari» fani bo’yicha nashr etilgan kitoblarda 
milliy ma’naviyat tarixining yoritilishi. 
Ijtimoiy sohada asl haqiqatni anglab etish tabiiy va aniq(matematik) fanlarga 
nisbatan bir  necha  barobar  mushkulroqdir. Chunki  ijtimoiy sohadagi tushunchalar 
tarixan  shakllanadi.  Ularni  anglab  etish  uchun  millat  tarixini,  uning  madaniy 
merosini  chuqur  o’rganish  kerak.  Evropa  mamlakatlari  boshidan  kechirgan 
davlatchilik tarixini o’rganish asosida Osiyodagi ushbu soha muammolarini anglab 
etish  mumkin  deb  o’ylagan  odam  qattiq  yanglishadi.  Markschilar  butun  insoniyat 
tarixiy  takomiliga  tatbiq  etmoqchi  bo’lgan  formatsion  nazariya  ham  ayni  shu 
sababdan  o’zini  oqlamadi.  Rossiyadagi  krepostnoylik  tuzumi,  O’rta  asrlar 
Evropasidagi feodalizm tizimi, yoki Yunonistondagi quldorlik ayni o’sha o’lka va 
mintaqalarga  xos  bo’lgan  betakror  ijtimoiy  hodisalar  edi.  Ularni  Xitoy  yoki 
Hindistondan  qidirish  hech  qachon  qoniqarli  natija  bergan  emas.  Shunday  ekan, 
bugungi  kunda  yana  muayyan  zamon  va  makonda  tug’ilayotgan  dolzarb 
muammolarga «jahonshumul» miqyosda javob berishga behuda urinmasdan, yaqin 
o’tmishdagi  ilm  tarixining  achchiq  saboqlarini  biroz  inobatga  olib  reja  tuzsak  va 
harakat qilsak, o’zimizni ham, boshqalarni ham chalg’itmay ish tutgan bo’lur edik. 
Mamlakatimiz  oliy  ta’lim  tizimida  “birinchi  blok  fanlari”  degan  salmoqli 
qism  bor.  Ushbu  qism  fanlari  talabaga  bevosita  o’zi  tanlagan  mutaxassislik 
bo’yicha  bilim  bermaydi.  Ular  oliy  ma’lumotli  mutaxassisning  dunyoqarashini  
kengaytirish  va  ma’naviy-axloqiy  qiyofasini  takomillashtirishni  nazarda  tutadi. 
Yosh  avlodning  ma’naviy-axloqiy  qiyofasini  takomillashtirish  uchun  esa  har  bir 
millat  o’z  milliy  ma’naviyati  an’analariga  tayanib  ish  ko’rgandagina  samarali 
natijalarga  erishish  mumkin.  Ammo  biz  –  millatning  kelgusi  tarbiyachilarini 
tarbiyalash  vazifasi  zimmamizda  bo’lgan  ustozlar  milliy  ma’naviyatimiz 
www.ziyouz.com kutubxonasi


 
219 
an’analarini  o’zimiz  yaxshi  bilamizmi?  Bilmasak,  bilishga  jiddiy  urinayapmizmi? 
Barcha  muammoning  kaliti  shuerda.  Agar  bugungi  ma’naviyatga  aloqador 
fanlarning  o’qitilishiga,  bu  yo’nalishda  chop  etilayotgan  o’quv  qo’llanmalar 
saviyasiga e’tibor qiladigan bo’lsak, ahvol  nihoyatda  nochor ekanligini tan olmay 
ilojimiz  yo’q.  Bu  sohadagi  asosiy  qusur  shundaki,  biz  milliy  ma’naviyatimiz 
an’analari  haqida  asosan  sobiq  sho’rolar  davrida  nashr  qilingan  “ilmiy” 
adabiyotlarga tayanib fikr yuritmoqdamiz. U davrdagi talqinlarning ruhi va etakchi 
yo’nalishi esa ma’lum.  
O’z  vaqtida  ajdodlarimiz  ma’naviy  merosining  turli  jihatlarini  o’rganishga 
o’z  umrini  bag’ishlagan  mutaxassislarimiz    ham  ko’pchiligi  muayyan  bir  doirada 
o’z  bilimlarini  chuqurlashtirish  bilan  band  bo’lib,  bu  doiradan  chetga  chiqqanda 
jamiyatdagi  mavjud  talqinlar  bilan  kifoyalanib  qo’ya  berganlar.  Shu  sababli 
hanuzgacha  hatto  aksariyat  sharqshunos  va  manbashunoslarimiz  ham  bevosita 
manbalarni  o’qib  turib  ko’pincha  ularni  sho’rolar  davrida  ongga  singdirilgan  eski 
g’oyaviy qoliplarga moslashga moyil bo’lmoqdalar.  
Sho’rolar  davrida  diniy  ulamolarimizning  huquq  doirasi  ham  o’ta 
cheklangan  edi,  shunga  yarasha  ular  olgan  diniy  ta’lim  ham  ko’pincha  tor 
ma’nodagi  ibodat  masalalari bilan chegaralanib, qolgan  masalalarda  ularning  ham 
ongiga o’sha davr mafkurasiga mos g’oyalarni singdirishga urinilgan. Natijada ular 
ham  yo  o’sha  g’oyalarni  bilib-bilmay  qabul  qilganlar  yoki  ko’ngilda  keskin    rad 
qilganlar.  Ammo  muqobil    javoblar  ustida  jiddiy  o’ylashga  zarurat  sezmaganlar, 
balki qudrat topmaganlar.    
 
Yana  bir  juda  xunuk  holat  –  falsafa  sohasidagi  ustoz  allomalarimiz 
mustaqillik  davrida  chop  ettirgan  aksariyat  kitoblari  va  o’quv  qo’llanmalarida  
sho’rolar  davrida  o’zlari  yoki  hamkasabalari  yozgan  marksizm-leninizm 
falsafasiga  oid  qo’llanmalar  mazmunini    shundog’icha  ko’chirib  olib,  Marks, 
Engelьs, Lenin asarlaridan keltirilgan iqtiboslarning qo’shtirnog’ini olib tashlab va 
muallifi nomini tilga olmay o’z mustaqil “ijodlari” sifatida taqdim etmoqdalar. Bu 
holni  ushbu  sohaga  aloqador  barcha  eski  avlod  mutaxassislar  ochiq  ko’rib 
turishipti.  Ammo  o’zbekchilikda  “istihola”  degan  tushuncha  bor,  Andersenning 
“Qirolning  yangi  libosi”  ertagida  tasvirlanganidek,  yoshi  ulug’  tarbiya  ko’rgan 
odamlar  birovning  ishtoni  yirtiq  ekanligini  sezib  qolsalar  ham  ovoz  chiqarib 
kulmaydilar, odob saqlab, go’yo ko’rmagandek  bo’lib turaberadilar. Odob saqlash,   
“istihola” yaxshi narsa, ammo bu ahvolda yoshlar tarbiyasi nima bo’ladi?  
Bugungi kunda “ma’naviyat nima?” degan savolga xilma-xil javoblar paydo 
bo’lmoqda.  Ayniqsa,  1997  yildan  boshlab  mamlakatimizdagi  barcha  oliy  o’quv 
yurtlarida  “Ma’naviyat  asoslari”  fani  o’qitila  boshlanganligi  munosabati  bilan  bu 
mavzuga  olimlarimizning  e’tibori  yanada  kuchaydi.  Qator  risolalar,  o’quv 
qo’llanma  va  dasturlar chop etildi. Matbuotda kun sayin bu  mavzuda katta-kichik 
maqolalar  e’lon  etilmoqda.  Ushbu  kitob  va  maqolalarda  har  kim  aqli  etganicha 
ma’naviyat  tushunchasiga  ta’rif  berishga,  hech  bo’lmaganda,  munosabat 
bildirishga  urinib  kelmoqda.  Ba’zan  bir  kishining  o’zi  bir  maqolaning  ichida  turli 
ta’riflarni  keltirgan  holatlar  ham  uchraydi.  Ma’naviyat  nihoyatda  keng  qamrovli 
tushuncha  bo’lganligidan  bunga  hayron  bo’lmasa  ham  bo’ladi.  Undan  tashqari 
keltirilgan  ta’riflarni  barchasini  dabdurustdan  bekorga  chiqarish,  butkul  noto’g’ri 
www.ziyouz.com kutubxonasi


 
220 
deb  baholash  ham  insofdan  emas,  chunki  ularning  ko’pchiligida  masalaning 
qaysidir  qirrasi  o’z  aksini  topgan  bo’lishi  mumkin.  Ammo,  afsuski,  yaqin-
yaqinlargacha  ko’pchilik  masalaga  jiddiy  yondoshishga,  ilgari  nazariy  tizim 
darajasida  ko’rib  chiqilmagan  inson  va  jamiyat  hayotidagi  muhim  yo’nalish, 
hassos bir sohaga kamoli e’tibor bilan razm solishga muvaffaq bo’lmadi.  
Ushbu  qisqa  bayonda  ma’naviyat  xususida  bildirilayotgan  barcha  fikr-
mulohazalarni  batafsil  tahlil  etish  imkoni  yo’q.  Bir  jumla  bilan  ularning 
ko’pchiligida  uchraydigan  umumiy  kamchilikni  ifodalaydigan  bo’lsak,  uni  yangi 

Download 2,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   267   268   269   270   271   272   273   274   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish