Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali


-ma`ruza Mavzu:Ona tilining vokalizmi va konsonantizmi



Download 1,06 Mb.
bet54/355
Sana24.06.2021
Hajmi1,06 Mb.
#99985
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   355
Bog'liq
1.Ona tili va adab.Ma`ruzalar

4-ma`ruza

Mavzu:Ona tilining vokalizmi va konsonantizmi
Hozirgi o`zbek adabiy tilida unli fonemalar oltita: i, e, a, u, o`, o. Tildagi unlilar tizimi vokalizm (ingl. unli degan ma’noni bildiradi32) deb yuritiladi.

Unlilar hosil bo`lishida til va lablar faol ishtirok etadi, shuning uchun ular tasnifi uch xususiyatga asoslanadi: tilning oldinga yoki orqaga harakat qilish darajasiga, tilning tanglay tomon ko`tarilish darajasiga va lablarning ishtirokiga ko`ra. Shu jihatdan unlilar uch tomondan tasnif qilinadi:

1) tilning gorizontal harakatiga ko`ra;

2) tilning vertikal harakatiga ko`ra;

3) lablarning ishtirokiga ko`ra.

Tilning gorizontal harakatiga ko`ra unlilar ikki guruhga bo`linadi:

1) old qator unlilar: i, e, a;

2) orqa qator unlilar: u, o`, o.

Og`iz bo`shlig`idagi eng faol a’zo tildir. U unlilarni talaffuz qilishda oldinga yoki orqaga qarab harakat qiladi. Masalan, i, e, a ulilarini hosil qilishda til oldinga siljiydi, u, o`, o unlilarini hosil qilishda orqaga tortiladi.

Tilning vertikal harakatiga ko`ra unlilar uch turga ajratiladi:

1) yuqori (tor) unlilar: i, u;

2) o`rta (keng) unlilar: e, o`;

3) quyi (keng) unlilar: a, o.

Unlilar talaffuzida tilning tanglayga tomon ko`tarilishi va tushishi vertikal harakat sanaladi. Bu harakat tufayli og`izning ochilish darajasi har xil bo`ladi. Masalan, i, u unlilarini hosil qilishda til tanglayga yaqin turadi va og`izning ochilish darajasi tor bo`ladi; a, o unlilarini hosil qilishda esa til tanglaydan uzoqlashadi va til bilan tanglay o`rtasidagi oraliq keng bo`ladi.



Lablarning ishtirokiga ko`ra unlilar ikkiga bo`linadi:

1) lablangan unlilar: u, o`, o;

2) lablanmagan unlilar: i, e, a.

Unlilar talaffuzida lablar ishtirok etishi yoki ishtirok etmasligi mumkin. Masalan, u, o`, o unlilarini hosil qilishda lablar cho`chchayadi, i, e, a unlilarini hosil qilishda bunday holat kuzatilmaydi.




Download 1,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   355




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish