Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali

Nutq tovushlarining artikulyatsiyasi
Har qanday tovushni talaffuz qilishda biror nutq a’zosining faolligi yetarli bo`lmaydi. Bunda a’zolarning ma’lum izchillikdagi kompleks ishtiroki zarur bo`ladi. Nutq a’zolarining tovush hosil qilish paytidagi harakati va holati artikulyatsiya (ingl. bo`g`im ma’nosi bildiradi²⁷) deyiladi. Artikulyatsiyada ikki narsa farqlanadi: artikulyatsiya o`rni va artikulyatsiya usuli. Tovush hosil qilishda u yoki bu nutq a’zosining faol qatnashgan qismi artikulyatsiya o`rni deyiladi. Masalan, b, p kabi tovushlarni hosil qilishda lablar, d, t kabi tovushlarni hosil qilishda esa tilning oldingi qismi qatnashadi. Demak, b, p tovushlarining artikulyatsiya o`rni lablar, d, t tovushlarining artikulyatsiya o`rni esa til oldidir.

Tovush hosil qilish paytida havo oqimining ikki nutq a’zosining bir-biri bilan jipslashishi natijasida portlab chiqishi yoki a’zolarning jipslashmay, ular orasidan sirg`alib o`tishi artikulyatsiya usulu deb ataladi. Masalan, b, p, d, t tovushlarining artikulyatsiya usulu – portlash, v, f, z, s tovushlarining artikulyatsiya usulu sirg`alishdir.

Jorj Yul artikulyatsiya haqida gapirib yozadiki, bitta tovushni talaffuz qilayotgan paytning o`zida ikkinchi tovushni talaffuz qilish jarayoni koartikulyatsiya deb ataladi.²⁸

The process of making one sound almost at the same time as the next sound is called coarticulation.