Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti t. B. Zayniddinov, A. Sodiqov va r. Iminjanov

etiladigan me'yorlari. N.I. Volkov ma'lumoti

№	Mineral		Bir kunlik gigiyena me'yor, mg
	moddalar
		8-10 yosh		11-14 yosh		15-17 yosh
		Oʻgʻil	Qiz	Oʻgʻil	Qiz	Oʻgʻil	Qiz bola
		bola	bola	bola	bola	bola
1	Kaltsiy	1 000	1 000	1 200	1 200	1 200	1 200
2	Marganets	350	300	400	300	400	350
3	Fosfor	800	800	1 200	1 200	1 600	1 600
4	Temir	10	10	12	15	12	15
5	Rux	12	10	15	12	15	12

Fosfor - asab, mushak, suyak toʻqimalarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Fosfat birikmalari mushak tolalarining qisqarishi uchun kerakli modda hisoblanadi. ATF - fosfat kislota qoldiqlari hisoblanadi. Fosforni asosiy ozuqa manba'lari: tuxum, baliq, goʻsht. Fosforga boʻlgan bir kunlik odamni talabi taxminan kaltsiyga nisbatan ikki barobar koʻp hisoblanadi. Katta odamlar uchun 1,6 g, bolalarga 1,5-2,0 g, tezlik va kuch talab etiladigan sportchilarga 2,5-3,5 g, chidamkorlik talab etiladigan sport turlarida 2,0-2,5 g.


Kaliy - hujayra sharbati tarkibida boʻlib, kaliy, natriy “nasos” ida mushak qisqarishlarida katta ahamiyatga ega boʻladi. Mushak pardalarining depolyarizatsiya jarayonlarida faol ishtirok etadi. Kaliy hujayra ichi va hujayra tashqarisidagi osmotik muvozanatni ushlab turadi. Kaliy yetishmovchiligi yurak mushaklarining depolyarizatsiya jarayonini buzib, yurak qisqarishi ritmi buziladi, toʻqimalarda suyuqlik toʻplanadi. Juda kuchli terlash jarayonida kaliy tanadan tashqariga chiqib ketadi. Kaliyning asosiy manba'i: kartoshka, quritilgan olma, shaftoli, oʻrik, sut, tuxum, sabzavot va mevalar. Odamning kaliyga boʻlgan bir kunlik talabi 2-3 g, sportchilar uchun 4-6 g. Odam tanasi kaliyni sabzavot va mevalar sharbatidan, kompotdan, sabzavotli suyuq ovqatlardan yaxshi oʻzlashtirib oladi. Odam tanasi mineral suvlardan hamda kimyoviy preparatlardan kaliyni kam oʻzlashtirib oladi.
Voyaga yetgan odamlarda mineral moddalarga boʻlgan bir kunlik talabi.


V.A. Pokrovskiy ma'lumoti.

	Mineral	Bir kunlik		Mineral	Bir kunlik
	moddalar	me'yor, mg		moddalar	me'yor, mg
	Kaltsiy	800-1000		Marganets	5-10
	Fosfor	1000-1500		Xrom	2-2,5
			0
	Natriy	4000-6000		Mis	2
			1
	Kaliy	2500-5000		Kobalt	0,1-0,2
			2
	Xloridlar	5000-7000		Molibden	0,5
			3
	Magniy	300-500		Selen	0,5
			4
	Temir	15		Ftoridlar	0,5-1,0
			5
	Rux	10-15		Yodidlar	0,1-0,2
			6

Temir - qon ishlab chiqarishda hamda kislorodni tashib yurishda katta amaliy ahamiyatga ega, u gemoglobinning tarkibiga kiradi. Temirning asosiy manba'lari: jigar, tuxum, olma, anor. Odamni oshqozon-ichak traktidan temir juda kam oʻzlashtiriladi. Shu sababli oziq-ovqat moddalarida keragidan koʻp miqdorda boʻlishi lozim. Voyaga yetgan odamlarga temirning bir kunlik me'yori 15-20 mg, sportchilar uchun esa 30-40 mg. Temir moddasini surunkasiga kam iste'mol qilish eritrotsitdagi gemoglobinning kamayishiga olib keladi. Bu kamqonlik kasalligini keltirib chiqaradi, qonda kislorodning hajmi kamayadi. Sportchilarda ozgina kamqonlik koʻrilganda ularning ish qobiliyati pasayadi. Tanada temirni tiklash uchun temir preparatlaridan qabul etish lozim.
Yod - qalqonsimon bez gormoni tarkibiga kiradi, almashinish jarayonlarini boshqaradi. Odamning tanasiga kamroq tushishi endemik boʻqoq kasalligiga olib keladi, hamda tananing funktsional holati buziladi. Voyaga yetgan sogʻlom odamlarga bir kunlik yodning gigiyena me'yori 100-200 mg. Odam ozuqalaridagi yodning manba'i: goʻsht, dengiz mahsulotlari (dengiz baliqlarining jigari, baliq yogʻi, dengiz karami), sut, tuxum.


Ftor - asosan tish suyaklari va boshqa suyaklarda koʻp miqdorda boʻladi. Ftorning odam tanasiga oz miqdorda va koʻp miqdorda tushishi tishning dentin qismida oʻz ta'sirini koʻrsatadi. Kam holatda tishning kariyes kasalligi, koʻp holatda esa milkni flyuoroz kasalligini keltirib chiqaradi. Voyaga yetgan sogʻlom odamlar uchun ftorning bir kunlik me'yori 1-3 mg. Ftorning asosiy manbai suv va ozuqa mahsulotlari.


Mis ionlari - har xil a'zo va toʻqimalarda boʻladi. Oksidlanish fermentlari tarkibiga kirgan mis ionlari toʻqimaning nafas olishida va qon ishlab chiqarishda ishtirok etadi. Sogʻlom voyaga yetgan odamlarni mis ionlariga boʻlgan talabi 100 mg tashkil etadi. Ozuqalarda ularning asosiy manba'i jigar va yongʻoq hisoblanadi.


Kobalt ionlari - qon ishlab chiqarishda ishtirok etadi, hamda vitamin V₁₂ tarkibiga kiradi. Asosiy manba'i: qizil garmdori, jigar, buyrak, tuxum, baliqning ayrim turlari, karam, sabzi hisoblanadi.


Marganets ionlari -qon ishlab chiqarishda, suyak toʻqimasining shakllanishida, oʻsish jarayonlarini boshqarishda, jinsiy va jismoniy rivojlanishda ayrim fermentlar faoliyatida qatnashadi. V₁ – gipovitaminozi rivojlanishining oldini oladi. Voyaga yetgan sogʻlom odamlar turli xil ozuqa moddalarini iste'mol etsalar bir kunlik marganets ioniga boʻlgan talab qondiriladi.


Rux ionlari - ba'zi bir fermentlar tarkibiga kirib, otalanish jarayonida ya'ni urugʻ va tuxum hujayralarining qoʻshilishida ishtirok etadi. Voyaga yetgan odamlar turli xildagi ozuqa moddalarini iste'mol etishlari bilan rux ionlariga boʻlgan bir kunlik talab qondiriladi. Asosiy manba'i: goʻsht, jigar, mol yogʻi, qoʻziqorinlar, dukkuklilar, donlar.
Suv - odamni suvga boʻlgan talabi bir qancha omillarga bogʻliq boʻladi: tashqi muhitning obi-havo sharoitiga, jismoniy mehnat darajasiga, ozuqalarning ta'rifiga. Yogʻli ovqatlarni iste'mol etganda odamning suvga boʻlgan talabi ortadi, shu bilan bir qatorda quyuq ovqat iste'mol etganda, tuzlamalar iste'mol etganda ham suvga boʻlgan talab ortadi. Oddiy sharoitda, yyengil jismoniy mehnat bilan shugʻullanganda voyaga yetgan sogʻlom odamlar uchun bir kg tana ogʻirligiga oʻrtacha 30-40 ml suv talab etiladi.

Vitaminlar bular har xil turdagi organik birikmalar boʻlib, tanaga ferment hosil qilish uchun kerakli moddalar hisoblanadi. Ular ikki guruhga boʻlinadi. 1. Suvda eruvchi vitaminlar (S, R, V gruppasiga kiradiganlari). 2. Yogʻda eruvchi vitaminlar (A, D, YE, K). Yogʻda eruvchi vitaminlarning asosiy manba'i hayvon va oʻsimlik yogʻlari hisoblanadi. (sarigʻ yogʻ, oʻsimlik moyi, baliq yogʻi), suvda eruvchi vitaminlarning asosiy manba'i: sabzavot va mevalar, donlar, sitruslilar, smorodina, namatakdir. Odam tanasini yetarli miqdorda vitaminlar bilan ta'minlashning asosiy sharti turli tuman ozuqa moddalari bilan ovqatlanishdir, shu jumladan yangi sabzavot va mevalar iste'mol etish lozim. Qish va bahor oylarida ozuqalarda vitaminlarning miqdorini kamayishiga asosiy sabab: yangi sabzavot mevalarining kam boʻlishi, hamda kuzda uzilgan mevalar tarkibidagi vitaminlar miqdorining kamayishidir.