Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti t. B. Zayniddinov, A. Sodiqov va r. Iminjanov

sarflanishi

Ratsional tarzda ovqatlanishga qo`yiladigan gigiyenik talablar quyidagi tadbirlarni yо‘lga quyish orqali amalga oshiriladi: sarf qilingan energiyani tiklash uchun ovqatlanishni me`yorga solish, plastik protsesslarni taminlash uchun tarkibida asosiy ingrediyenlar (oqsil, yogʻlar, uglevodlar) bо‘lgan ovqatlarni me`yorllashtirish; organizm funksiyalarini ta’minlash uchun ovqatlanishni suv miqdori, mikroelementlar, minerallar, vitaminlar miqdori bо‘yicha me`yorllashtirish; ovqatlanish rejimini me`yorllashtirish.

Butun umr davomida organizmda doimiy ravishda energiya almashinuvi sodir bо‘lib turadi. Bir tomondan energiya ishlab chiqarilsa, ikkinchi tomondan u sarflanib turadi. Organizmga energiya hujayralardagi tо‘qimalardagi hayotiy faoliyat jarayonlarini ta’minlash uchun, gavdaning haroratini saqlab turish tashqi mexanik ishlarni bajarish uchun zarurdir.

Odam uxlagan vaqtida juda kam miqdorda energiya sarf qiladi. Uning sarflanish miqdori taxminan 0,9 kkal/m ga teng bо‘ladi. Konfort sharoitida (asosiy modda almashinuv darajasi) erta noxordagi tinch yotilgan paytda energiyaning sarflanish darajasi ham taxminan о‘sha uyqu vaktidagi darajaga teng bо‘ladi. Asosiy modda almashinuv energiyasi tо‘qimalardagi hayotiy jarayonlarga hamda tana haroratini bir maromda saqlab turish uchun sarf qilinadi.

9.4. Energiya sarflanishini belgilash usullari

Energiya sarflanishini belgilash tо‘gʻridan-tо‘gʻri kolorimetriya metodi orqali amalga oshiriladi. Uni odam faoliyatining har-xil turlari bо‘yicha sarf qilingan energiya miqdorini maxsus ravishda tadqiq etish asosida tuzib chiqilgan jadvallarga qarab, kislorod istemol qilish yuzasidan tekshirib aniqlanadi.

Sportda energiya sarflanishi ixtisoslashishiga bogʻliq bо‘ladi. Bunda sport turlari 3 gruppaga ajratiladi.

1. 
   Bu gruppaga kо‘proq aerobik tipdagi sport turlari kiradi (uzoq masofalarga
   

yugurish, chagʻi uchush, mо‘ljal olib yurish, velosiped uchish, suzish, yurish);

trenirovkalar, uzoq muddat ishlashni va katta-katta (sutkasiga 6000-7000 kkal) energiya sarflanishini talab qiladi.

2. 
   Aerobik - anayerobik gruppa (о‘rtacha masofalarga yugurish, sport
   

о‘yinlari, eshkak eshish, kurash); trenirovkalarda ham uzoq davom etadigan ishlar bajariladi, ham nisbatan qiska muddat davom etadigan ishlar bajariladi ( takroriy metod qoʻllaniladi), bunda energiyaning sarflanishi 1 sutkada 5000-6000 kkal ga tо‘gʻri keladi.

3. 
   Anaerobik gruppa (sakrash, sprintercha – yugurish); trenirovkalar muskullarga intensiv ravishda qisqa muddatli zо‘riqish tо‘gʻri keladigan tarzda
   

о‘tkaziladi; energiya sarflanishi 4500-5000 kkal ga tо‘gʻri keladi.

Sportda energiya sarflanishining tejemliligi texnikaning rafionalligi bilan bogʻliqdir. Yuksak darajada sport texnikasiga ega bо‘lgan changʻichi pastroq darajada sport texnikasiga ega bо‘lgan changʻichi Bilan bir xil tezlikda harakat qilgan vaqtida kamroq energiya sarflaydi, energiya baravar sarf qilingan vaqtda esa undan kо‘ra kо‘proq va katttaroq tezlikka erishadi. Bunda energiya sarflanishidagi tejamkorlik kо‘proq darajada mexanik ishga sarflanadigan energiyadan samaraliroq foydalanish orqali belgilanadi. Bunda issiqlikka aylanadigan energiya miqdorida aytaylik farq bо‘lmaydi.