Nizomiy nomidagi тoshkenт davlaт pedagogika universiтeтi maтyoqubova тozagul rajapovna alisher navoiy hayoтi va ijodi fani bo’yicha o’quv qo’llanma

Navoiy «Хamsa»sining o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
Birinchidan,  Navoiygacha  yaratilgan  “Хamsa”lar  fors-tojik  tilida  yozilgan 
bo’lib,  shoir  ilk  marotaba  turkiy  tilda  besh  dostondan  iborat  buyuk  asarni 
yaratishga muvaffaq bo’ldi.  
Ikkinchidan,  shoir  o’z  dostonlarida  ulug’  xamsanavislar  madhiga  alohida 
boblar  ajratadi.  Ularning  Sharq  adabiyoti  taraqqiyotiga  qo’shgan  hissalarini 
munosib  baholaydi.    Navoiy  o’zidan  oldingi  xamsanavislar  ijodiy  yutuqlarini, 
yuksak san’atkorligini e’tirof etgan holda ular dostonlarida uchraydigan nuqson va 
kamchiliklarni  xolisona  tanqid  qiladi  va  o’zi  bu  kamchiliklarni  takrorlamaslikka 
harakat  qiladi.  “Farhod  va  Shirin”,  “Saba’i  sayyor”  dostonlaridagi  Nizomiy  va 

---

 
86 
Хusrav Dehlaviylarning shu syujetdagi asarlari haqidagi fikr-mulohazalari buning 
dalilidir. 
Uchinchidan,  Navoiy  xamsachilik  an’analarini  davom  ettirar  ekan,  mavjud 
syujetlarga  to’g’ridan-to’g’ri  murojaat  etmaydi.  Shoir  ularga    ijodiy  yondoshib, 
hayot mantig’iga mos holda qayta yaratadi.   
Тo’rtinchidan,  shoir  dostonlari  ijtimoiy  hayot,  o’z  davri  voqeligi  bilan 
bevosita  bog’liq  bo’lib,  zamonning  muhim  muammolariga  alohida  e’tibor  beradi. 
Navoiy  dostonlarida  davr  ahli  va  zamondoshlarini  qiynayotgan  muammolarga 
muayyan darajada javob berishga harakat qiladi.  
Beshinchidan,  Navoiy  dostonlarining  kirish  va  yakuniy  qismlarida  temuriy 
hukmdorlar  va  shahzodalar  ta’rifiga  o’rin  ajratilgan.  Husayn  Boyqaro  va  uning 
o’g’illarini  shoir  shunchaki  madh  etish  bilan  cheklanib  qolmasdan,  ularga  davlat 
boshqarish  ishlarida  zarur  bo’lgan  yo’l-yo’riqlarini  ham  keltirib  o’tadi.  Ularni 
adolat va to’g’rilik bilan ish yuritishga undaydi. 
Oltinchidan,  Navoiy  dostonlari  yuksak  badiiyat  namunasi  sifatida  ham 
alohida  ahamiyatga  egadir.  Ularda  shoir  qahramonlari  ruhiyati  tasviriga  alohida 
e’tibor beradi. “Хamsa” dostonlarida mohirona qo’llanilgan tasvir usullari, she’riy 
san’atlar Navoiyning nechog’lik mahorat egasi ekanligini yorqin dalillaydi.