3-Mavzu: Oilada bola tarbiyasida milliy an’analardan foydalanish. Ota-onalarga
tarbiyaga oid bilimlar berish
REJA:
1.Milliy sharqona tarbiya mezonlari.
2.Milliy ma`naviyat haqida tushuncha.
3.O’zbek xalqining o’ziga xos milliy an’analari.
4.Buyuk allomalarimiz milliy-ma’naviy merosning bola tarbiyasidagi ahamiyati
haqida.
Davlatimiz sobit qadamlar bilan o’z taraqqiyot yo’lida bormoqda. Bu yo’l
milliy xususiyatlar, qadriyatlarni tiklash, saqlash, rivojlantirish, milliy g’ururimizni
uyg’otish, vatanparvarvarlik va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan mafkura
negizida kamolotga erishish yo’lidir.
Milliy odob, miliy e’tiqod, iymon, diyonat kabi insonning butun milliy
xususiyatiga bog’liq fazilatlarni yosh avlodning shaxsiy sifatlariga aylantirish dolzarib
vazifadir. Milliy tarbiya mezonlarini belgilashda mustaqil O’zbekistonning ijtimoiy
buyurtmasi bo’lmish ijobiy sifatllar; milliy iftixor,vatanparvarlik, millatlararo muloqot
madaniyati, milliy odob, vijdoniylik, imon-e’tiqod, milliy istiqlol mafkuraviy ongini
rivojlantirish zarur.Ularning aksi bo’lgan salbiy sifatlar: milliy befarqlik, vatanfurushlik,
xoinlik, manqurtlik, millatchilik, mahalliychilik, vijdonsizlik,mafkurasizlik kabilarga
nafrat uyg’otish darkor. Bu ishlarni bir-biri bilan uzviy bog’lab olib boorish o’qituvchi-
tarbiyachilar tomonidan maxsus mezon qilib olinishi kerak. Milliy tarbiya mezonlarini
belgilashda o’quvchilarning yoshi, aqliy imkoniyatlari e’tiborga olinadi.
Ma’naviyat-(arab tilidan olingan bo’lib, “ma’nolar majmui” degan ma’noni
bildiradi) kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy ,axloqiy, diniy tasavvurlari va
tushunchalari majmuidir. Ma’naviyat insoning butun umri davomida uning kuchiga
92
kuch qo’shishga xizmat qiladi, qadriyatlar, davlat, millat, shaxsning bebaho xazinasi va
taraqqiyot manbaidir. Har bir millatning ma’naviy boyligi milliy va umuminsoniy
qadriyatlarning birligidan tashkil topadi. Ma’naviy meros o’tmishning yutug’i. Uni
to’la, odilona egallash va rivojlantirish esa hozirgi avlodlarning vazifasidir. O’z
madaniy merosini, qadriyatlarini bilmaslik yoki mensimaslik madaniyatsizlikdir. Ularni
boyitib, yuksak darajaga ko’tarishga intilmaslik esa millat va uning istiqboli uchun katta
ziyondir. Ma’naviyati yuksak darajada rivojlangan insongina Vatan ravnaqi uchun
kurashga o’zida kuch va qudrat topa oladi.
Asrlar davomida xalqning ma’naviy ehtiyoji, talabi asosida yaratilgan
qadriyatlarida olg’a surilgan ilg’or g’oyalarni o’z ongida yaxlit shakillantirgan, ularning
mohiyatini amaliy faoliyatida namoyon qila oladigan, oilaning, xalqning, jamiyatning
ma’naviy rivojlanishiga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko’rsatadigan shaxs ma’naviy
madaniyatli hisoblanadi. Milliy va umuminsoniy ma’naviyat va qadriyatlardan to’la
bahramand bo’lmagan, ona tilini bilmagan, jamiyatning har tomonlama rivojlanishiga
ongli ravishda hissa qo’shgan inson ma’naviy qashshoqdir.
Manaviy qashshoqlik esa xalqni, millatni, umuman jamiyatni tanazzulga olib
boradi. Ma’naviy madaniyat manbalarini o’rganish,ularda olg’a surilgan g’oyalarga
amal qilish, ularni kelgusi avlodlar ongiga singdirish jamiyat har bir a’zosining vijdon
oldidagi,Vatan oldidagi burchidir. Har bir fuqaroning o’z burchi va majburiyati
mohiyatida ma’naviyat va axloqiylikni qayta tiklash; o’zbek xalqi asrlar mobaynida
yaratgan madaniy boyliklarni, noyob tarixiy obidalarni avaylab saqlash va kelgusi
avlodlarga etkazish tadbirlarini ko’rish; qadimiy va zamonaviy xalq qadriyatlarini,
adabiyot san’atni bilish va rivojlantirish; o’zbek tilini taraqqiy ettirish, respublikada
yashovchi boshqa xalqlar madaniyatiga, tiliga hurmat bilan munosabatda bo’lish;
hurfikrlilik, vijdon va din erkinligini qaror toptirish; ma’naviy mulkni milliy qadriyat
sifatida himoya qilish; oilani milliy qadriyatlar asosida mustahkamlash; ta’lim
tizimining barcha bo’g’inlarida umuminsoniy va milliy qadriyatlarning mazmuni va
mohiyatini chuqur o’rganishga erishish kabi shartlarni amalga oshirish lozim.
Umumiy ta’lim oldiga qo’yilgan muhim maqsad- umuminsoniy va miliy qadri-
yatlarga tayangan holda ta’lim-tarbiyaning mazmunida insonparvarlik g’oyasini
kuchaytirish, xalqchillashtirish, uning uzviyligi, izchiligi, ilmiyligi va dunyoviyligi
asosida yoshlarda ma’naviy madaniyatni shakllantirishdan iboratdir. O’zbekiston
Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonunida qayd qilinganidek, ”…ta’limda
umuminsoniy va milliy madaniy qadriyatlarning ustivorligi” ta’lim sohasida davlat
siyosatining asosiy tamoyillaridan biridir.Jamiyat rivojlanib borgan sari insonlar, xalqlar
millatlar o’rtasidagi ma’naviyat munosabat va aloqalar rivojlanib boraveradi. Bu borada
ma’naviyatni
besh
guruhga
bo’lib
o’rganish
mumkin.
Milliy ma’naviyat esa- muayyan millatga, uning ajdodlariga xos bo’lgan qimmatli
ma’naviy boylikdir. Milliy ma’naviyat avvalo tarixiy hodisa ekanligi bilan ajralib
turadi.
93
Shaxs ma’naviyati- bu har bir shaxsga tegishli bo’lib ,uning ichki ruhiy holati, xatti-
harakatlarini oz’ ichiga oladi.
Mintaqaviy ma’naviyat esa- muayyan geografik mintaqa millatlariga xos, ular uchun
umumiy bo’lgan manaviy boylikdir.
Umuminsoniy ma’naviyat- bu butun insoniyatga, jahon xalqlariga tegishli bo’lgan
ma’naviy- axloqiy boylikdir.
Milliy tuyg’u- shaxslar aro munosabat jarayonida, yuksak ma’naviy ichki tug’-
yonlarda, ijodiy g’oyalar tug’ilishida,milliy zavq kabi ichki kechinmalarda aks etadi.
Milliy meros-intelektual sohada o’tmishdagi ajdodlarimizdan avloddan-avlodga o’tib
kelayotgan
aqliy
faoliyat
natijalari,
donishmandlarimiz
ijodi
namunalari,
allomalarimizning adolatli jamiyat va komil inson tarbiyasi haqidagi ta’limotlardir.
Ta’lim-tarbiya jarayonida vatanimiz tarixi, madaniyati, ilm-fan arboblari, mutafakkirlar,
ma’rifatparvarlar to’g’risidagi bilim berish o’quvchilarda g’urur va iftixor tuyg’usini
vujudga keltiradi. O’zbekistonnning fan va texnikasi,unumdor yeri, tuprog’i, saxiy va
zaxmatkash xalqi, foydali qazilmalari, jahon va umumxalq bozoridagi paxtasi, ipagi,
qorako’l, oltini salmog’i ochib berilishi o’quvchilarda milliy ongini o’stiradi, milliy
o’z -o’zini anglashni tantilik, sadoqatlilik, poklik, odoblilik fazilatlari milliy
xarakterning eng muhim jihati hisoblanadi. Ushbu xislatlarni ta’lim-tarbiya jarayonida
o’quvchilar ongida shakllantirish, ular ruhiyatini xalq durdonalar bilan boyitish,
qadriyatlarning oqilona tadbirlariga e’tiborini qaratish maqsadga muvofiqdir.
Buyuk sharq allomalarining milliy-ma’naviy merosi bola tarbiyasida muhim
ahamiyatga egadir. Buyuk o’zbek shoiri Alisher Navoiy badiiy merosi juda boy va kop
qirralidir. U she’riy devonlar va yirik dostonlar yaratish bilan birga Markaziy Osiyoning
XV asrdagi ma’naviy hayotni aks ettiradigan nasriy asarlar va ilmiy risolalar ham
yozgan. Navoiy ilmiy va adabiy asarlarni yaratishda o’z davridagi olimlar, adiblar va
shogirdlariga namuna bo’lgan. Uning deyarli barcha asarlari tarbiyaviy-marifiy
ahamiyatga ega. Shoirning besh dostondan iborat shoh asari, “Xamsa” da inson
kamolotining barcha masalalari qamrab olingan.Unda o’sha davr uchun dolbzarb
axloqiy, tarbiyaviy, ijtimoiy-falsafiy fikrlar bayon qilingan. Adolat, muruvvat, saxiylik,
odob, kamtarlik, qanoat, insof, ishq-vafo rostgo’ylik, do’stlik, o’zaro yordam va boshqa
ajoyib fazilatlar, oddiy mehnatkashning jamiyatdagi o’rni ifodalangan. Ana shu
olijanob
fazilatlar
ta’rifida
alohida-alohida
hikoyalar
berilgan.
Navoiyning didaktikaga oid asarlaridan eng muhimi yuqorida aytilgan ,,Mahbubul
qulub’’dir. Kitob uch qismdan iborat. Birinchi qismda jamiyatning turli tabaqalari
to’g’risida, ikkinchi qismda axloq va olijanoblik fazilatlar to’g’risida so’z yuritilgan.
Uchinchi qismda esa tarbiyaviy va marifiy ahamiyatga ega bo’lgan hikmatli so’zlar va
maqollar berilgan.
Davlatimiz mustaqillikka erishgan hozirgi davrda buyuk bobomiz Navoiy merosini yosh
avlodga chuqur o’rgatishimiz zarur. Zeroki,u o’z asarlarida milliy iftixor, xalqqa, ona
tiliga,Vatanga mehr-muhabbat bilan qarash g’oyalarini targ’ib qilgan.
94
Tayanch so’zlar: Manaviyat, an`ana, milliy urf-odat,milliy qadriyat, shaxsiy
ma`naviyat, mintaqaviy ma`naviyat, umuminsoniy ma`naviyat,milliy tuyg`u,milliy
meros, tarbiyachi, pedagogik talab,
Mavzu yuzasidan savollar: 1.
Milliy urf-odat deb nimaga aytiladi?
2. Milliy qadriyat deb nimaga aytiladi?
3. Umuminsoniy ma`naviyat deb nimaga aytiladi?
4. milliy meros deb nimaga aytiladi?
5. Xalqimizga xos bo’lgan milliy urf-odatlarni to’plang.
Mustaqil ish: Milliy urf-odatlar mavzusida ijodiy ish tayyorlash
Amaliy ish: Milliy urf-odatlar asosida referat tayyorlash.
Foydalanish uchun adabiyotlar ro’yhati:
1. R.Mavlonova” Tarbiyaviy ishlar metodikasi”
2. Y.Rasulova ,D.Maqsudova « Tarbiyaviy ishlar metodikasi »
3. Tarbiyaviy ishlar metodikasi fani bo’yicha davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi
4.O’quvchi ma’naviyatini shakllantirish.
5. Abdulla Avloniy “Turkiy guliston yohud axloq
4-Mavzu: Oilada bola tarbiyasi
REJA:
1. Oila – jamiyat negizi
2. Oilada bolalarni to‘g‘ri tarbiyalashning yo‘l-yo‘riqlari
Oila – tarbiya o`chog`i. Oila – jamiyat negizi. Har bir insonda ilk yoshligidan
boshalb ongida shakllanadigan barcha insoniy fazilatlar, ezgu niyat, maslaklar,
qadriyatlar takomil topadigan, mafko’raviy va ma`naviy tarbiya amalga oshiriladigan
muhitdir. O`zbek oilasi o`zida ko`p asrlik mustahkam ma`naviy qadriyatlarimiz ravnaq
topadigan shunday maskanki, uning barqarorligi va mustahkamligi jamiyatimiz
rivojining muhim omillaridan biridir. Bu haqda Prezident I.A.Karimov “Yuksak
ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida shunday yozadi: “Har qaysi millatning o’ziga xos
ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda xech shubhasiz, oilaning o’rni va ta’siri
beqiyosdir. Chunki insonnig eng sof va pokiza tuyg’ulari, ilk hayotiy tushuncha va
tasavvurlari birinchi galda oilada shakllanadi”.
Agar oiladagi muhit sog`lom bo`lsa, unda kamol topayotgan yosh avlod qalbi va
ruhiga ezgu xususiyatlar, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni, milliy istiqlol g`oyasini
singdirish uchun qulay sharoit yaratilgan bo`ladi.
Oila manfaatlarini ta`minlash borasida 1998 yilda qabul qilingan va
muvaffaqiyatli amalga oshirilayotgan tadbirlar to`g`risida davlat dasturi va Ushbu
dasturda belgilangan tadbirlarning strategik yo`nalishlariga e`tibor berilsa, ular
mamlakatimizdagi oilalarning mustahkam bo`lishiga imkon beruvchi vazifalarni
nazarda tutadi.
95
1998 yilning «Oila yili» deb e`lon qilinishi vash u yilning o`zida Oila
kodeksining qabul qilinishi hamda mamlakatimiz tarixda ilk bor tashkil etilgan
Respublika «Oila» ilmiy-amaliy markazining maqsadi ham davlatimizning oilani har
tomonlama mustahkamlash, himoya etish borasidagi siyosatiga hamohang bo`lib, oilaga
taalluqli boy va sermazmun milliy an`analarni avaylab-asrash, ularni umuminsoniy
qadriyatlar bilan uyg`unlashtirish, oila va nikohning muqaddasligini yosh avlod ongiga
chuqur singdirish yo`li bilan oilani mustahkamligi, barqarorligini ta`minlash, oila
a`zolarining xuquqiy savodxonligini oshirish muammolarini ilmiy o`rganish, oilaviy
hayotga bog`liq muammolarni tadqiq eti shva fuqarolarga bu masalalarda amaliy
yordam berishdan iboratdir.
Markazning muhim maqsad va vazifalaridan biri oila kontseptsiyasini yaratish va
uni hayotga joriy etishning uslub va vositalarini joriy etish orqali hukumatimizning
ijtimoiy sohadagi insonparvar siyosatini amalda har bir fuqaro ongiga oila instituti
orqali singdirishdan iboratdir.
Mustaqillik yillarida respublika hukumati va Prezidenti I.A.Karimov tomonidan
oilaga ko`rsatilayotgan e’tibor, yillarga maqom berilayotganda oialni mustahamlash,
nikohni qadriyat sifatida e`zozlashga qaratilgan chora tadbirlar tom ma`noda yurtimizda
oila va farzandlar hukumatning doimiy g`amxo`rligi ekanligidan dalolatdir.
Taqdim
etilayotgan
kontseptsiya
oila
institutini
yurtimizda
yanada
mustahkamlash, u orqali milliy istiqlol g`oyasini fuqarolar ongiga singdirish ishlari
uchun dasturulamol bo`lib xizmat qiladi.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan demokratik o`zgarishlar, yangilanish
jarayonlari va islohotlardan ko`zlangan asosiy maqsad ozod va obod Vatan, rivojlangan
fuqarolik jamiyati barpo etish, shu tarzda xalq farovonligini ta`minlash, jahon
hamjamiyatidan munosib o`rin egallash, oilaning barkarorligiga erishish ekan, oila
bag`ishlangan kontseptsiyaning vujudga kelishi o`ta dolzarbdir. Zero, Respublikamiz
o`z
iqtisodiyotini
yangi
bosqichga
ko`tarish,
jamiyatni
erkinlashtirish
va
demokratiyalash siyosatini izchil olib borar ekan, bizga jamiyatning negizi bo`lgan
oilalar muammolari va istiqboliga qaratilgan kontseptsiya zarur. Darhaqiqat,
kontseptsiya O`zbekistondagi oilalarning rivojlanishi istiqbolini tasavvur qilish, oila
borasidagi ijobiy va muammoli masalalarni oldindan bashorat qilish uchun, mavjud
muammolarning sabab va omillarini belgilab olish uchun ham xizmat qiladi.
Shuni alohida ta`kidlash lozimki «Oila» kontseptsiyasini yaratish va bu bilan
bog`liq ishlarning dolzarbligi hamda bajarilishining maqsadga muvofiqligi mustaqillik
yillarida Respublika rahbari I. A. Karimov tashabbusi bilan yillarga berilgan maqomlar
doirasida amalga oshirilayotgan davlat dasturlarining oilani, ona va bolani ijtimoiy
muhofaza qilishga qaratilganligi, xukumat tomonidan oila manfaatlariga ajratilayotgan
sarmoyalarning amalda oqlanishi zarurati bilan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2001 yil 5 fevral 6-sonli «Ona va bola» Davlat dasturi to`g`risidagi
qarorida belgilangan vazifalarning muhimlligi va dolzarbligidan ham kelib chiqadi.
Oila va jamiyat - mohiyatan bir-biri bilan chambarchas bog`liq bo`lib, oilada
jamiyatning tub mohiyati va muammolari o`z aksini topadi. Shuning uchun ham oilani
kichik jamiyat deyish mumkin. Har bir jamiyat a`zosi oila bagrida voyaga yetadi,
ijtimoiy munosabatlarni o`zlashtiradi va insoniy fazilatlarni namoyon etadi. Barkamol
insonni shakllantirish, uni hayotga, mehnatga tayyorlash oilaning muqaddas vazifasidir.
96
Oilani mustahkamlash jamiyat barqarorligi va qudratining muhim shartidir. Shu boisdan
ham davlat oilani o`z himoyasiga oladi.
Oila qanday bo`lsa, jamiyat ham shunday bo`ladi. Mamlakatimizda milliy
mustaqillik yillarida ma`naviyat sohasida amalga oshirilayotgan islohatlar, avvalo, oila
qadriyatlarini eng ilg`or an`analarini tiklashga qaratilgandir.
Oilaviy tarbiya oilada ota-onalar, vasiylar yoki kata kishilar tomonidan bolalarni
tarbiyalash, yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida muhim o`rin tutadi. Oila
tarbiyasida doimiy tarbiyaviy ta`sirchan kuch-oilaviy tartibdir.
Oila va mahalla boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli ravishda odamning
butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga, qirralariga ta`sir ko`rsatishga qodirdir
va odatda ta`sir ko`rsatadi. Oila va mahalla hamkorligidagi tarbiya vazifasining bu
ulkan miqyosi uning mafko’raviy va psixologik ta`sir ko`rsatishning chuqur o`ziga
xosligi bilan uyg`unlashib ketadi. Bu esa uni oliy darajada ta`sirchan qilibgina qolmay,
shu bilan birga shaxsni shakllantirish jarayonining zarur bo`g`iniga ham aylantiradi.
Oila va mahallaning yuksak tarbiyaviy imkoniyati bolalar va ota-onalarning
o`ziga xos xususiyatlari:qon-qarindoshligi, qo`ni-qo`shniligi, muhabbati, yaqinligi,
ishonchi, burch xissi, obro`ligi va hokazolar bilan ta`minlanadi.
Ma`lumki, xilma-xil faoliyat sharoitida bolaning qobiliyatlari eng samarali
rivojlanadi, uning ijodiy imkoniyatlari ochiladi, bolani oila va mahalladan boshqa
qayerda ham faoliyatning xilma-xil turlariga jalb etish mumkin. Oila va mahalla
hamkorligidagi tarbiyaning qimmatliligi va ahamiyati YAna shundaki, kichik bolalik
paytida oilada egallagan narsalar bir umr saqlanib qoladi. Xuddi shuning uchun ota-
onalarning bolalarni har tomonlama tarbiyalash majburiyati qonuniy tarzda belgilab
qo`yilgan.
Oila va mahalla hamkorlikda tarbiyaviy ishni tashkil etar ekanlar, eng yangi
psixologik-pedagogik tadqiqotlar ma`lumotlarini e`tiborga olishlari ham muhimdir,
ularga muvofiq o`sib kelayotgan kishi shaxsini shakllantirishga oilani qo`shadigan
hissasi turli yosh bosqichlarda turlicha bo`ladi va to`lqinsimon o`zgaradi.
O‘zbekiston Respublikasining Asosiy Qonunida davlatning oilaga munosabati
aniq va lo‘nda ifodasini topgan. Xususan, Asosiy Qonunning 63-moddasida „Oila
jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga
ega“, degan qoida bor. Binobarin, oila to‘g‘risida g‘amxo‘rlik insonparvar huquqiy
demokratik davlatning muhim xususiyatlaridandir.
Yurtimizda faoliyat ko‘rsatayotgan „Bolalar“, „Mahalla“, „Navro‘z“, „Ekosan“,
„Orol“, „Sog‘lom avlod uchun“ kabi jamg‘armalar turli-tuman xayriya tadbirlari
vositasida oilalarning farovonlashishiga hissa qo‘shib kelayotir. 1994- yilning birinchi
oktabridan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga binoan, mamlakatimizda kam
ta’minlangan aholini ijtimoiy himoyalashning butunlay yangi shakli - ehtiyojmand
oilalarga har oyda beriladigan moddiy yordam turi joriy etildi.
O‘zbekiston Respublikasi oila huquqining asosiy tamoyillari quyidagilar bilan
qat’iy belgilab berilgan:
- oila jamiyat va davlat muhofazasida;
-barcha fuqarolar - jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi,
shaxsi va ijtimoiy mavqeyidan qat’iy nazar, qonun oldida teng;
- ayol bilan erkak oilada teng huquqqa ega;
- faqat yakka nikohlilikni tan olish va uni mustahkamlash uchun yordam berish;
97
- ixtiyoriy va erkin nikoh;
- davlat nazorati asosida nikohdan erkin ajralish;
- davlat otalik, onalik va bolalikni muhofaza etadi va ularning manfaatlarini har
taraflama himoya qiladi;
- bolalarni milliy istiqlol mafko’rasi asosida tarbiyalash va boshqalardir.
Asosiy Qonunimizning 63-modda, 2-qismida: „Nikoh tomon-larning ixtiyoriy
roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi“, deyila-diki, bizda oila qurishning birdan bir
asosi - qonuniy nikohdir. Yana Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 16-
moddasida insonning erkin nikohdan o‘tish huquqi xususida bunday deyilgan:
„Balog‘atga yetgan erkak va ayol, irqi, millati yoki dinidan qat’iy nazar, hech bir
cheklashsiz nikohdan o‘tish va oila qurish huquqiga egadir. Ular nikohdan o‘tayotgan
chog‘da, nikohda bo‘lgan vaqtda va nikoh bekor qilinayotgan paytda ham bir xil
huquqlardan foydalaniladi“.
Oilali bo‘lib yashash, bola-chaqa qilish, o‘zidan nasl, avlod qoldirish hayot
qonuni, shariyatimizga ko‘ra sunnatdir. Payg‘am-barimiz Muhammad alayhissalom bu
haqda shunday deganlar: „Ey yigitlar! Qaysi biringiz turmush qurishga qodir bo‘lib,
imkon topsangiz, tezda uylaning, chunki uylanish inson ko‘zini poklaguv-chi chiroq,
ya’ni u nomahramlarga qarab gunohga botishdan saq-laydi va yomon, bemaza yo‘lga
kirib ketishdan asraguvchi asosiy choradir. Kimki uylanishga qodir bo‘lmasa, ro‘za
tutsin, chunki ro‘za insonning shahvoniy nafsini ketkizur“.
Oilada bolalarni to‘g‘ri tarbiyalashning yo‘l-yo‘riqlari
Oilada bola tarbiyasi g‘oyat nozik va murakkab masala bo‘lib, bu ota-onadan katta
odob bilimini, katta tarbiyachilik mahoratini talab qiladi.
Oilada bolalarni to‘g‘ri tarbiyalashning asosiy shartlaridan biri tarbiyadagi
birlikdir. Bunda ota-ona, oiladagi katta-yu kichik, hamma bir yoqadan bosh chiqarishi,
harakat qilishi kerak. Hamma narsada: bolalarga muomalada, ularni rag‘batlantirish va
jazolashda, tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishning boshqa vositalarini qo‘llashda hammada
yakdillik bo‘lishi lozim. Odatda, ko‘pincha bolaning onasi yoki buvisi ruxsat bergan
narsani otasi taqiqlab qo‘yadi yoki otasi bergan jazoni onasi rad etib buzadi, bolaning
bir qilig‘ini buvisi maqtasa, shu qilig‘i uchun otasi uni koyiydi va hokazo. Bunday
telba-teskarilik, avvalo, bola tarbiyasini buzadi. Bunday vaziyatda bola talabchan otasi
bilan rahmdil onasi va ko‘ngli bo‘sh buvisi o‘rtasida yo‘l topishga odatlanadi. Kattalar
orasidagi beqarorlik va kelishmovchilikni sezgan bola mug‘ambirlik, aldamchilik,
tilyog‘la-malik, xushomadgo‘ylikka o‘rganadi.
Oilaning vazifalari quydagilardir:
— oilada sog`lom muhitni yaratish;
— tarbiya jarayonida milliy ruh va turmush tarzini hisobga olish
— farzandlar uchun ota-ona har tomonlama o’rnak bo’lishi;
— farzandlarning ota-onasiga, Vatanga muhabbat tuyg`usini shakllantirish;
— farzandlariga chuqur dunyoviy bilim asoslarini berish;
— ma`rifatli va ma`naviyatli kishilar bo’lib yetishishlarini ta`minlash;
— ma`naviy barkamol va jismonan sog`lom bo’lishlari uchun iqtisodiy va
ijtimoiy muhitni yaratish;
98
— farzandlarni mustaqil fikrlashga o’rgatish, istiqlol g`oyalari va milliy
mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash;
— farzandlarning bo’sh vaqtlarini pedagogik nuqtai nazardan kelib chiqib unumli
tashkil qilish, ularga qo’shimcha ta`lim berish;
— farzandlarida mavjud bo’lgan iste`dod kurtaklarini rivojlantirish uchun zarur
sharoitlarni yaratish;
— Ota-onalar o’zlarining pedagogik va psixologik bilimlarini doimo oshirib
borish;
— shaxslarda (tejamkorlik va ishbilarmonlik xususiyatlarini tarbiyalash;
— oilada milliy ia umuminsoniy tarbiyaning barcha yo’nalishlarini (huquqiy,
iqtisodiy, jismoniy, ekologik, axloqiy, mehnat, fuqarolik va h.k.) uyg`un xolda
bosqichma-bosqich amalga oshirishga masullikni ta`minlash;)
—sog`ligida va aqlida nuqsonlari bo’lgan farzandlariga xayot talablariga mos
ravishda bilim va kasb-kor o’rgatishdan iborat.
Ota-onaning farzand oldidagi burchi-o’zbekona ta`bir bilan aytganda, farzandga
yaxshi ism qo’yish, yaxshi muallim qo’liga topshirib savodini chiqarish, ilmli, kasb-
hunarli qilish, oilali va uyli-joyli qilishdai iboratdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |