Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti masofaviy ta

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT

PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

MASOFAVIY TA`LIM RAFEDRASI

“TASDIQLAYMAN”

O`quv ishlari bo`yicha prorektor

_________ D.U.Ergashev

2019 yil “_____” __________
“TARBIYAVIY ISHLAR METODIKASI” FANIDAN

O`QUV-USLUBIY MAJMUA

(2-kurs maxsus sirtqi)

Bilim sohasi: Ta'lim sohasi: Ta'lim yo‘nalishi:

100000 – 110000 – 5111700 –

Gumanitar soha Pedagogika Boshlang‘ich ta'lim va sport-tarbiyaviy ish

TOSHKENT – 2019

Ushbu o‘quv-uslubiy majmua 5111700 – Boshlang‘ich ta'lim va sport-tarbiyaviy ish ta’lim yo‘nalishiga mo‘ljallangan bo‘lib, u ta’lim to‘g‘risidagi Nizom va DTS talablariga muvofiq yaratildi. Unda fanning maqsad va vazifalari, mazmuni to‘g‘risida bakalavriat talabalariga ma’lumot beriladi.

Tuzuvchi:

Urazova Z.M. –	Nizomiy nomidagi TDPU, “Masofaviy ta’lim” kafedrasi dotsеnti, pеdagogika fanlari nomzodi

Taqrizchi:
N.Mahkamova -		Toshkent davlat texnika universiteti dotsenti, p.f.n.
N.M.Muxitdinova-	“Masofaviy ta’lim” kafedrasi dotsenti, pеdagogika fanlari nomzodi

O‘quv-uslubiy majmua Nizomiy nomidagi TDPU o`quv-uslubiy kengashining 2019-yil____dagi____sonli qarori bilan tavsiya etilgan.

MUNDARIJA

№ BO`LIM NOMLARI BETLAR

1. 
   O`QUV MATERIALLAR……………………………………………………..4
   
2. 
   MUSTAQIL TA`LIM MASHG’ULOTLARI………………………………. 76
   
3. 
   GLOSSARIY……………………………………………………………… 79
   
4. 
   “BOSHLANG`ICH SINFDA MATEMATIKA VA ONA TILIDAN
   

SINFDAN TASHQARI ISHLAR” FAN DASTURI

5. 
   “BOSHLANG`ICH SINFDA MATEMATIKA VA ONA TILIDAN
   

SINFDAN TASHQARI ISHLAR” FAN ISHCHI DASTURI

6. 
   TESTLAR…………………………………………………………………. 83
   
7. 
   BAHOLASH MEZONLARI……………………………………………... 101
   

O`QUV MATERIALLAR

«TARBIYAVIY ISHLAR METODIKASI» FANIDAN

MA`RUZALAR MATNI

1-Mavzu :  Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanining maqsad va vazifalari
Reja :

1.Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanining maqsad va vazifalari.

2. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasining mazmuni.
Hozirgi vaqtda, fan va madaniyatning eng so’ngi yutuqlari asosida kelajagimiz bo’lgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va metodlarini izlash nihoyatda zarurdir.

Jamiyatda yuksak manaviy fazilatlarni kamol toptirish,milliy mafkurani shakllantirish,yoshlarni boy madaniy merosimizga, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.Tarbiyaviy jarayon ongli, masuliyatli faoliyat bo’lib,unda har tomonlama ta’sir ko’rsatiladi.

 Tarbiya tarixiy va ijtimoiy hodisadir. Tarbiya insonlarning faoliyati jarayonida ularning ongi va irodasini o`stirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, tarbiya ijtimoiy hodisa bo`lib, insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida o`ziga xos mazmun va amalga oshirish shakliga ega. Tarbiyashunos olim A. Avloniy o’zining « Turkiy guliston yoxud axloq » asarida inson kamolotida tarbiyaning rolini alohida ta’kidlab shunday degan edi.  « Janobi haq insonlarni asl hilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradigan qilib yaratgan. Lekin bu insondagi qobiliyatni kamolga etkazmoq tarbiya vositasida bo’ladi. Agar bola yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqlardan saqlanib,go’zal xulqlarga odatlanib katta bo’lsa, har kim qoshida maqbul, baxtiyor bir inson bo’lib chiqadi. Agar tarbiyasiz, axloqi buzilib o’ssa, nasihatni qulog’iga olmaydigan, har xil buzuq ishlarni qiladigan, nodon, johil bir rasvoyi olam bo’lib qoladi.Tarbiya qiluvchilar tabib kabidurki, tabib xastaning badanidagi kasaliga davo qilgani kabi tarbiyani bolaning vujudidagi jahl maraziga « yaxshi xulq» degan davoni ichidan,  « poklik» degan davoni ustidan berib, katta qilmog’i lozimdir. Zeroki, amri sharifi uzra xulqimizni tuzatmoqqa amr qilganmiz. Lekin xulqimizning yaxshi bo’lishining asosiy panjasi tarbiyadir. Axloqimiz binosining go’zal va chiroyli bo’lishiga tarbiyaning zo’r ta’siri bordir.

Tarbiyaviy jarayon ongli, ma’suliyatli faoliyat bo`lib,unda tarbiyachi tarbiyalanuvchilarni komil inson qilib yetishtirishda unga har tomonlama ta’sir ko`rsatadi.

Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi fanining predmeti- bo’lajak tarbiyachi o`qituvchilarga kelajak avlodni ma’naviy jihatdan yuksak fazilatlar egasi qilib tarbiyalash san’atining qirralari, shakl va yo`llari, hamda bilim, malaka hosil qilish haqida bahs yuritadi.

Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi ijtimoiy fan bo`lib, milliy ong va istiqlol mafkurasini shakllantirishga xizmat qiladi.Uning maqsad va vazifalari:

Bo`lajak o`qituvchilar, tarbiyachilar tarbiyaviy tadbirlarning mazmundorligini ta’minlashda boy milliy va umuminsoniy qadriyatlardan keng foydalanishi, tarbiyaviy ta’sirga ega bo`lgan manbalarni ajrata bilishi;

O`quvchilar jamoasining tarbiyaviy darajasini o`rganib, unga tarbiyaviy ta’sir ko`rsatish mahoratiga ega bo`lishi;

Tarbiyaviy tadbirlar uchun zarur metodlarni tanlab, ko`zlangan maqsadga erishish chora-tadbirlarni ko`ra bilishi;

Ilg`or tajribalarni kuzatib, tahlil qilib, undan ijodiy foydalanishi;

Tarbiyaviy tadbirlarni o`quvchilarni ruhiyatiga qanchalik ijobiy ta’sir etganini kuzatib, uni yanada rivojlantirishi, takomillashtirishi;

Tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirishda o`z bilimini tarkibiy ravishda boyitib borishi lozim.

Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasining asosiy manbalari:

O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi

Milliy qadriyatlar.

Umuminsoniy qadriyatlar.

Islom ta’limoti.

O`zbek milliy urf-odatlari.

Donolar bisoti.

O`zbekiston maktablaridagi ilg`or tajribalar.

Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanining tizimi:

Pedagogik mahorat va tarbiyachilik san’ati;

Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning sharqona o`ziga xosligi va pedagogik ta’sir ko`rsatish;

Tarbiyachilik kasbiga yo`naltirish;

Hozirgi zamon pedagogik texnologiyasi bilan tarbiyaviy ta’sir ko`rsatish.

Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning tizimi.

Milliy istiqlol talabiga javob beradigan barkamol insonni tarbiyalashga qaratilgandir.

O`quvchilarga tarbiya berish ularga ta’lim berish bilan mustahkam va yaxlit birgalikda amalga oshiriladi. Ammo tarbiyaning o`z vazifasi, mazmuni, shakl hamda metodlari bor. O`quv-tarbiyaviy jarayonning uzviyligi maktab oldiga qo`yilgan eng muhim pedagogik qoidalardan biridir. Shuning uchun ham sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar bevosita o`quv jarayoni bilan bog’liq.

Darsdan tashqari mashg’ulotlar o`quvchilarda ilm olishga ishtiyoq uyg`otish, qobiliyati va iste’dodlarini ro`yobga chiqarish, kasb-korga intilish hissini tarbiyalashdan iborat.

Yoshlarning g`oyaviy-siyosiy ongini shakllantirish, ularda atrof-muhitga, jamiyatga ongli munosabatda bo’lish, jonajon Vatanni cheksiz sadoqat bilan sevish, xalqimizning miiliy qadriyatlarini e`zozlash hissini tarkib toptirish –vatanparvarlik tarbiyasining mag`zi bo`lmog`i lozim.

“Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar” konsepsiyasi.

Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish avvalo komil insonni shaklantirishning eng zamonaviy va qulay yo’nalishlarini topib joriy etishga bog’liq ushbu Konsepsiya ham xuddi shu maqsadda, shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yo’naltirilgan.Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo’lgan barcha g’oyalar qaytadan ko’rib chiqilishi, asosiy e’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida to’plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo etadi. Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz jarayon davomida shakllanadi.Uning tarbiyasiga ota-onasi, atrof- muhit, ommaviy axborot vositalari, san’at, adabiyot, tabiat bevosita ta’sir ko’rsatadi. Tarbiyaning bosh maqsadi-yosh avlodni ma’naviy –axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy-tarixiy an’analariga, urf-odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy,pedagogik shakl va vositalarini ishlab chiqish amalga joriy etishdir. Tarbiyaning asosiy vazifasi-shaxsning aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi,uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir. Buning uchun: -yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishiga ko’maklashish, o’z-o’zini idora va nazorat qila bilishini shakllantirish, o’z shaxsiy turmushiga maqsadli yondashuv,ularda reja va amal birligi hissini uyg`otish. –O`quvchilarni milliy,umuminsoniy qadriyatlar,Vatanimizning boy ma’naviy me’rosi bilan tanishtirish, madaniy hamda dunyoviy bilimlarini egallashga bo’lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish, tobora o’stirib-boyitib borish va estetik tushunchalarni shakllantirish; -Har bir o’smirning bilimdonligini va ijtimoiy imkoniyatlarini aniqlab , ularni rivojlantirish, Inson faoliyatini turli sohalarida joriy qilib ko’rish. Bolalar ijodkorligi, iqtidorini yuzaga chiqarish va yanada qo’llab –quvvatlash uchun shart-sharit hozirlash; –Insonparvarlik odobi me’yorlarini shakllantirish, muomala odobi kabi tarbiya vositalari keng qo’llanilish lozim; –Vatanparvarlik,dunyoviy fikrlash,jamiyatimizda yashayotgan odamlar bilan o’zaro munosabat-muloqotni o’rganish,o’z xalqiga, davlatiga, unung himoyasi uchun hamisha shay bo’lib turish,O’zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlarning ramzlariga hurmat bilan qarash, yosh avlodni O’zbekiston Konsti-tutsiyasi, Bayrog’iga, Gerbiga, Madhiyasiga, Prezidentiga sadoqatli qilib tarbiyalash; –Qonuniy jamoq axloqi va turmush qoidalariga hurmat bilan qarashni tarbiyalash, shaxsning noyob qirralarini belgilovchi fuqarolik va ijtimoiy ma’suliyat hislarini rivojlantirish,o’zi yashayotgan mamlakatning ravnaqi,Insoniyat taraqqiyotini bar-qaror saqlab qolish uchun fidoyilik,ekologik ta’lim–tarbiya;

-Mustaqil davlatimiz-O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosatiga to’g’ri va xolisona baho berishga o’rgatish.Uning tinchliksevar,demokratiya va boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, oshkora-ochiq tashqi siyosatiga va o’z xalqining turmush darajasini oshirishga yo’naltirilgan, fuqarolarni ijti-moiy himoya qiladigan ichki siyosatini to’g’ri tushuntirmoq kerak; -Turmushda eng oliy qadriyat hisoblangan mehnatga ijodiy yondashish fazilatlarini shakllantirish; -Sog’lom turmush tarziga intilishni tarbiyalash va rivojlantirish, munosib oila sohibi bo’lish istagini shakllantirish;

-Yoshlarni erkin mustaqil fikrlashga o’rgatish;

Tarbiyaning asosiy tizimi quyidagicha bo’lishi lozim:

-Tarbiya –tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish,har bir bola, o’smir va yosh yigit-qizning betakror va o’ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqlari va erkinligini e’tiborga olish; -Yoshlarda istak va imkoniyatlar muvofiqligi tuyg’usini qaror toptirish;

-Milliylikning o’ziga xos an’analari va vositalariga taynish;

-Shaxslararo munosabatlarda insonparvarlik, pedagoglar va o’quvchilar o’rtasida bir-biriga hurmat munosabatlari,bolalar fikriga e’tibor qilish,ularga mehribonlarcha munosabatda bo’lish; Fuqarolik faoliyati o’z davlati oldidagi huquq va burchlarini tan olishni, jamiyat belgilagan yashash va axloq meyorlariga ongli rioya etishini, mehnat va jamoada faollikni, ma’naviy yetuklikni barqaror etadi:

-Islohotlarning taqdiri va samarasi uchun javobgar, yurtimizning ertangi kuni va istiqboli uchun fidoyi shaxslarni shakllantirish borasida ustuvor davlat siyosati yuritiladi.

-Siyosiy onglilik va ijtimoiy faollik, ya’ni davlatning ichki va xalqaro siyo-satini tushunish va idrok qilish. Vatanparvarlik va baynalmilallikni his etish, ijtimoiy-siyosiy hayotda faol qatnashishga shay turmoq zarur.

-Xalq davlat oldidagi fuqarolik burchi, ya’ni qonunchilik tamoyillarini, o`zining Vatan, mahalla, oila oldidagi huquq va burchlarini bilishi, ularga qat’iy amal qilishi.

-Shaxsning ma’naviy, axloqiy sifatlarini tarbiyalash zarur.

-Jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, shakllanayotgan milliy mafkurani yoshlar ongiga mukammal yetkazish darkor.

-Kishilarni o`z-o`zini chuqur anglashi, mustaqillik mohiyatini teran tushunishi va uning qadriga yetishi, milliy tafakkur takomillashuvini, tarixiy hurlik, mustaqillik ruhuning uyg`onishini ta’minlash ma’naviyat sohasida siyosatimizning asosiy maqsadiga aylanishini tushuntirish. Hozirgi paytda axloqiy va ma’naviy jihatdan tarbiyaviy ishlarni o’smirlar orasida kuchaytirish zarur.Axloq yoq ekan, inson ongli ijtimoiy shaxs bo’la olmaydi. Shuning uchin axloqiy tarbiya shaxsning har tomonlama va erkin shakllanishida asosiy o’rnini egallaydi.

Tarbiyaning maqsadi. Tarbiya ijtimoiy hodisa ekanligi xususida fikr yuritganda, uning aniq maqsadga yo’naltirilgan hodisa ekanligi ta’kidlanadi. Inson kamolotiga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, bu omillar ichida tarbiya muhim va yetakchi o’rinda turar ekan. Haqli savol tug’iladi: tarbiyaning maqsadi nima? Uning maqsadini kim va nima belgilab beradi?

Tarbiyaviy ishning samaradorligi mana shu savollarga to’g’ri javob topishga bog’liq. Ya’ni, birinchi navbatda, tarbiya bilan shug’ullanadigan har bir tarbiyachi, avvalo, o’z faoliyatini va unda ko’zda tutilgan maqsadni aniq tasavvur eta olishi, bu maqsadning muhimligini tushunishi lozim. Demak, qanday odamni tarbiya qilish darkor, tarbiya natijasida inson qanday bo’lishi kerak, degan savollarni avvaldan tasavvur etish zarur ekan. Bu maqsad jamiyatning barkamol inson shaxsini tarbiyalashdek masalasini ko’ndalang qo’yadi.



Tarbiyaning vazifalari keng va ko’p qirralidir. Ta’limning asosiy vazifasi o’qituvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish bo’lsa, tarbiya yosh avlodda jamiyatimizda qabul qilingan odob-axloq qoidalariga mos keladigan e’tiqodni, axloqiy malaka va ko’nikmalarni, ehtiyoj va intilishlarni tarkib toptirishdan iborat. Tarbiyashunos olim Abdulla Avloniy o’zining „Turkiy gulis-ton yoxud axloq“ asarida inson kamolotida tarbiyaning o’rnini alohida ta’kidlab, shunday degan edi: „Janobi Haq insonlarning asl xilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradigan qilib yaratgan. Lekin bu insondagi qobiliyatni kamolga yetkazmoq tarbiya vositasida bo’ladir. Agar bola yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqdan saqlanib, go’zal xulqlarga odatlanib katta bo’lsa, baxtiyor bir inson bo’lib chiqadi. Agar tarbiyasiz, axloqi buzilib o’ssa, nasihatni qulog’iga olmaydigan, har xil buzuq ishlarni qiladigan nodon, johil, bir rasvoyi odam bo’lib chiqadi“.

Axloqimiz binosining go’zal va chiroyli bo’lishida tarbiyaning ta’siri kattadir. Yuqorida biz, tarbiyadan maqsad - barkamol insonni tarbiyalash, degan edik. Xo’sh, barkamol inson deganda kimlarni tushunmoq kerak?

Sharqona tarbiya ming yillar mobaynida islomiy axloq qoidalari asosida tarkib topib borgani tarixdan ma’lum. Qur’oni Karim oyatlari, Payg’ambar alayhissalom hadislari, ulamo va hukamo-larimizning kitoblari tarbiyamizning manbayi bo’lib xizmat qilgan. Islomiy tarbiya musulmonlar hayotining barcha jabhalarini qamrab olgan.

Islomiy tarbiya bolani yetti jihatdan tarbiyalashni maslahat beradi. Bular: sog’liq va badan tarbiyasi, aqliy tarbiya, estetik tarbiya, axloqiy tarbiya, vijdoniy-nafsoniy tarbiya, diniy-ruhiy tarbiyadir.

Rasululloh sallallohu alayhi vasallam „Farzandlaringizni izzat-ikrom qilish bilan birga, tarbiyasini, odobini ham yaxshilanglar!“ deganlar. Shu bilan birga, „Hech bir ota o’z farzandiga xulq-odobdan yaxshiroq meros qoldirolmaydi“ deb, tarbiyada ota-onaning rolini belgilab o’tganlar.

Islomiy (sharqona) tarbiya barcha mo’min-u musulmonlarni nihoyatda xush xulqli, shirin so’zli, oliyjanob bo’lishga da’vat etadi.

Bir rivoyatda yaxshi tarbiya ko’rganning o’nta nishonasi sanab o’tiladi:

1. 
   Xalq to’g’ri deb topgan narsaga noto’g’ri deb qaramaslik.
   
2. 
   O’z nafsiga insof berishni so’rash.
   
3. 
   Boshqalardan ayb qidirmaslik.
   
4. 
   Birovda yomonlik sodir bo’lsa, uni yaxshilikka yo’yish.
   
5. 
   Agar gunohkor uzr so’rasa, uning uzrini qabul qilish.
   
6. 
   Muhojirlar hojatini chiqarish.
   
7. 
   El g’amini yeyish.
   
8. 
   O’z aybini tan olish.
   
9. 
   El bilan ochiq yuzli bo’lish.
   

10. Odamlar bilan shirin muomalada bo’lish.

Turli tarixiy davrlarda tarbiyaning maqsadi ham, xususiyati ham o’zgarib boradi. Buni ibtidoiy jamoa, quldorlik, feodalizm va kapitalizm formatsiyalari misolida ham ko’rish mumkin. Ibtidoiy jamoa tuzumida tarbiyaning maqsadi oddiy bo’lib, shunchaki insonning hayot kechirishini ta’minlashga xizmat qilgan.

Quldorlik tuzumida quldorlar va qullarning paydo bo’lishi tarbiyaning xususiyati va maqsadini ham o’zgartirdi. Quldorlarning bolalari hukmron bo’lishga intildilar, bosqinchilik urushlari olib borish uchun harbiy san’atni o’rganib bordilar. Qullarning bolalari oddiy qora ishni bajarish, mehnat jarayonida ishtirok etishga o’rgatildi.

Feodalizm tuzumiga kelib tarbiya keskin tabaqalana boshladi. Ishlab chiqarish kuchlarining rivoj topa borishi ta’lim mazmunini o’zgartirib yubordi, ta’lim sekin-asta ilmiy xarakter kasb eta boshladi, bu, o’z navbatida umumiy ta’lim kurtaklarining paydo bo’lishiga olib keldi. Endi feodal bolalariga ilmiy bilimlar berish, ularni maxsus maktablarda tarbiyalash zarurati tug’ildi.

Kapitalizmga kelib tarbiyaning tabaqalanish xususiyati yana kuchliroq sezila boshladi. Ishlab chiqarish kuchlari va munosabat-larining rivojlanishi, ishlab chiqarish korxonalarida ishlash, dastgohlarni boshqarish, ish unumdorligini oshirish ishchilardan savodxonlikni, ilmli bo’lishni talab etdi. Bu davrga kelib ishchilar-ning bolalariga ham birmuncha ilm berish, o’qish davrida ularga shaxsiy mulkni muqaddas ekanligini uqtirib borish tarbiyaning asosiy maqsadi bo’lib qoldi.

Aqliy tarbiya. Inson hamisha odamlar qurshovida yashaydi, ijtimoiy muhit sharoitida uning aqliy rivojlanishi, fikrlash qobiliyati amalga osha boradi. Bunda insonning normal jismoniy rivojlanishi uchun sharoitlar bo’lishi kerak.

Insonning aqliy rivojlanishi sotsial muloqot va tarbiya ta’sirida intensiv rivojlanib boradi. Agar tarbiyachi o’z vaqti va o’rnida rejali ravishda uning bilish faoliyatiga ta’sir ko’rsata borsagina aqliy rivojlanish muvaffaqiyatli ko’chadi. Demak, aqliy tarbiya deganda tarbiyachining o’quvchilar aqliy kuchini va tafakkurini rivojlan-tirish, unda aqliy mehnat madaniyatini tarkib toptirishga qaratilgan maqsad yo’lidagi faoliyati tushuniladi.

Aqliy tarbiya ijtimoiy tarbiya tizimining bir qismi bo’lib, uning mazmuni barcha fanlar bo’yicha bilimlar sistemasini bilib olishni va shu asosda yoshlarda ilmiy dunyoqarashni tarkib toptirish, tafakkur va nutq qobiliyatini o’stirishdan iboratdir.

Aqliy tarbiya barcha fanlardan umumiy ma’lumot berish orqali amalga oshiriladi. Bu jarayonda o’quvchilarga maktab dasturlari asosida bilim berilib, ularga xotira, diqqat, fikrlash, tasavvur qilish kabi xislatlar taraqqiy ettiriladi.

Abu Nasr Forobiy inson aql-zakovati xususida fikr yuritib, bunday deydi:

„ Barcha masalani: muhokama va mulohazani tezda tushuna oladigan, uning ma’nosini anglaydigan, so’zlovchining maqsadi, aytilgan fikrining chinligini tezda payqay oladigan bo’lsin.

1. Xotirasi juda baquvvat bo’lsin, ko’rgan-eshitgan, sezgan narsalarining birontasini ham esidan chiqarmay, yodda saqlab qoladigan bo’lsin.

1. 
   Zehni shu daraja tez va o’tkir bo’lsinki, biror narsaning alomatini sezishi bilan bu alomat nimani bildirishini tezda bilib olsin.
   
2. 
   So’zlari aniq bo’lsin, fikrini va aytmoqchi bo’lgan mulohaza-larini ravon va ravshan bayon eta olsin.
   
3. 
   Bilim va o’qishga muhabbati bo’lsin, o’rganmoqchi bo’lgan bilimini charchashni sezmasdan osonlik bilan o’zlashtira olsin“¹.
   

Aqliy tarbiya shaxsni har tomonlama kamol topishining asosini tashkil etadi. U mehnat unumdorligini oshiradi va mehnatga ijodiy munosabatni tarkib toptiradi.

Axloqiy tarbiya. Axloq- ijtimoiy ong shakllaridan biri hisob-lanib, har bir kishining jamiyat va oiladagi yurish-turishi tartib-qoidalarining yig’indisi sifatida gavdalanadi. Xulosa qilib aytganda, insonning tevarak-atrofdagi voqea va hodisalarga bo’lgan munosabatidan uning axloqi namoyon bo’ladi. Xalqimiz axloqiy fazilat-larni qadim zamonlardan beri boyitib kelgan. Axloq-odobga oid fikrlar „Avesto“ kitobida, qadimgi bitiklarda, pandnomalarda va boshqa yozma manbalarda o’z ifodasini topgan.

O’tmishdagi ulug’ allomalarning axloq haqidagi ko’plab fikr-mulohazalari bugungi kunda ham muhim tarbiyaviy ahamiyatini yo’qotgan emas.

Jumladan, qomusiy olim Abu Nasr Forobiy axloqiy fazilatlar haqida gapirar ekan, uning xislatlari haqida quyidagi fikrlarni bildiradi:

„1.Bunday odamning barcha a’zolari shu darajada mukammal taraqqiy etgan bo’lishi kerakki, u bu a’zolari bilan bajarmoqchi bo’lgan barcha ishlarni osonlik bilan amalga oshira olsin...

2. 
   Ovqatlanishda, ichimlik iste’mol etishda ochko’z bo’lmasin, tabiati qimor o’yinlarini o’ynashdan uzoq bo’lsin va ular keltiradigan „xursandchilik“ lardan jirkanadigan bo’lsin.
   
3. 
   Haqiqatni va haqiqat tarafdorlarini sevadigan bo’lsin, yolg’on va yolg’onchilarga nafrat bilan qaraydigan bo’lsin.
   
4. 
   G’ururi va vijdonini qadrlaydigan bo’lsin, uning ruhi o’z tabiati bilan past ishlardan yuqori va oliyjanob ishlarga ishlatiladigan bo’lsin.
   
5. 
   Dirham, dinor va shu kabi turmush buyumlariga jirkanish bilan qarasin.
   
6. 
   O’z tabiati bilan adolatni sevadigan va adolat uchun ko’ra-shuvchi, adolatsizlikka, jabr-zulm o’tkazuvchilarga nafrat bilan qaraydigan bo’lsin... adolatli bo’lsin.
   

7. Adolatli bo’lsin, ammo qaysar bo’lmasin...“.¹

Inson shaxsining kamoloti uning butun umri davomida amalga oshib boraveradi. Bu fazilat insonning boshqalar bilan bo’lgan muomalasida, voqelikka, jamiyatga bo’lgan munosabatida va uning xatti-harakatlarida, fe’l-atvorida namoyon bo’ladi.

Axloqiy tarbiya, umuman olganda, tarbiyachilar tomonidan tarbiyalanuvchilarda axloqiy tasavvurlar tizimini shakllantirishni, axloqiy his-tuyg’ularni, voqea va hodisalarga to’g’ri munosabat bildira olish kabilarni rivojlantirishni nazarda tutadi.

Insonning axloqiy qiyofasi butun umri davomida shakllanib boradi. Inson onadan mehnatsevar ham, dangasa ham, johil ham bo’lib tug’ilmaydi - bu va shunga o’xshash axloqiy sifatlar bolani o’rab olgan ijtimoiy muhitning, tarbiyaning ta’siri hisoblanadi.

„Tarbiya ikki negizga - axloq va oqillikka tayanmog’i lozim. Birinchisi yaxshi fazilatni o’stirsa, ikkinchisi o’zgalar illatidan himoya qiladi. Demak, tarbiya ham axloqqa, ham insoniy munosabatlarga, asrlar osha xalq tajribasidan sinovdan o’tib, o’zining umrboqiyligini isbotlagan qadriyatlarga, an’ana va urf-odatlarga bog’lansagina kuzatilgan natijaga olib keladi“ ².

Jismoniy tarbiya. Jismoniy tarbiya inson kamolotiga ta’sir etadigan eng qadimiy tarbiya vositalaridan hisoblanadi. Umumta’lim maktablarida amalga oshiriladigan jismoniy tarbiyaning asosiy vazifalari o’quvchilarning salomatligini mustahkamlash, ularni mehnatga, mustaqil mamlakatimizni himoya qilish va ijtimoiy hayotga tayyorlashdan iborat.

Maktabda o’quvchilarga jismoniy tarbiya harakatli o’yinlar, gimnastika, sinfdan va maktabdan tashqari sport mashg’ulotlari turlari vositasida beriladi.

Boshlang’ich sinflarda jismoniy tarbiya darslaridan ko’zda tutilgan maqsad, asosan, bolalarni o’z qaddi-qomatini to’g’ri tutishga, muhim harakatlarni (yurish, sakrash, yugurish) to’g’ri bajarishga odatlantirish va buyumlar bilan mashq bajarishga o’rgatishdan iborat. Eng muhimi, bolalarga salomatligi haqida o’zi g’amxo’rlik qilishi zarur ekanligi to’g’risidagi fikrni singdirishdir. Chunki inson salomatligi, jismoniy barkamolligi nafaqat uning shaxsiy ishi, balki bu davlat ahamiyatiga molik vazifa hamdir.

Mehnat tarbiyasi. Mehnat tarbiyasi oldida turgan asosiy vazifa o’quvchilarga mehnat ta’limiga oid ilmiy bilimlar berish, mehnat qurollari bilan muomala qilishga o’rgatib, hayotga, ijtimoiy foydali mehnatga tayyorlashdir. Bu vazifalarni ikki turkumga ajratish mumkin. Birinchidan, mehnatga bo’lgan munosabat jarayonidagi zarur bilim va ko’nikmalarni o’z ichiga oladi. Yoshlarda xalqi, vatani manfaati yo’lida mehnat qilish xohishini tarbiyalab, mehnatga hayotiy zarur faoliyat deb qarashlarini tarkib toptirishga erishiladi. Ikkinchidan, guruh vazifalari, mehnat faoliyatini bajarish jarayonida zarur bo’ladigan bilimlar o’zlashtiriladi, fan asoslari, politexnik ta’lim o’rganiladi.

Mehnat tarbiyasi tushunchasi umumiy bo’lib, bu tushuncha bir qancha xususiy tushunchalarni o’z ichiga oladi. Bulardan birinchisi: politexnik ta’lim, bu ishlab chiqarishning barcha sohalariga taalluqli bo’lgan ilmiy asoslarni va prinsiplarni, mehnat ko’nikma va malakalari, oddiy mehnat qurollari bilan muomala qilish kabilarni o’zlashtirishni taqozo qiladi.

Ikkinchisi: bu umumiy mehnat. Umumiy mehnat o’quvchi-larni mahsulot ishlab chiqariladigan faoliyatga jalb etilishini taqozo qiladi. Uchinchisi: ijtimoiy-foydali mehnat. Bu mehnat turi ko’pchilik foydasiga ishlashni nazarda tutadi (temir-tersak, makulatura yig’ish, sinf, maktabni ta’mirlashga yordam berish, maktab uchastkasida ishlash). To’rtinchisi: o’z-o’ziga xizmat qilish. U maishiy xizmat turiga kirib, sinf, maktab ozodaligini saqlash, o’zining ish joyini, kiyim-kechagi, o’quv qurollarini ozoda, tartibli saqlashni nazarda tutadi. Beshinchisi: uy mehnati, bu ham maishiy mehnat turiga kirib, uyda ozodalikka rioya qilishni, ota-onaga uy ishlarida yordam berishni taqozo qiladi.

Nafosat tarbiyasi. Nafosat tarbiyasi san’atdagi, tabiatdagi, qurshab olgan hayot voqeligidagi go’zallik vositalari asosida tarbiyalash bo’lib, jahon pedagogikasida insonni garmonik tarbiyalash vositalaridan biri deb hisoblab kelingan.

Nafosat tarbiyasining asosiy vazifasi tabiatdagi, san’atdagi, hayotdagi go’zallikni qabul qila olish, tushunish qobiliyatini tarbiyalash, fahmlash, go’zallikka rioya qilishga odatlantirishdan iborat. Nafosat tarbiyasi davomida bola hayotdagi go’zallikni tushunadi, go’zallikni muhofaza qilishga, o’zi ham go’zallik yaratishga intiladi.

Umar Xayyom go’zallik, uning xosiyati xususida fikr yuritib, shunday deydi: „Go’zallik barcha tillarda vasf etiladi va har qanday aqlga xush keladi. Dunyoda yaxshi narsalar ko’p, ularni ko’rib bahramand bo’lish odamlarni shod etadi va tabiatlarini pokiza qiladi, ammo hech narsa go’zal yuzning o’rnini bosolmaydi, chunki go’zal yuz shunday quvonch baxsh etadiki, boshqa hech qanday quvonch unga teng kela olmaydi. Aytadilarki, go’zal yuz dunyoda saodat sababchisidir”.¹

Nafosat tarbiyasi o’quvchilarda axloqiy qiyofa, ijobiy xulq-atvor normalarini tarkib toptirishga, ularning ijodiy qobiliyatlarini taraqqiy ettirishga ta’sir qiladi.

Boshlang’ich maktabda ashula, rasm, musiqa, o’qish darslari, shu bilan birga, sinfdan va maktabdan tashqari tashkil etiladigan tadbirlar Nafosat tarbiyasi vositasi hisoblanadi.

Savol va topshiriqlar:
1. Tarbiyaning asosiy vazifalari nimadan iborat?

2. 
   Komil inson deganda siz qanday fazilatlarga ega bo’lgan insonni tushunasiz?
   
3. 
   Sharqona tarbiyaning manbalarini sanab bering.
   
4. 
   Sharq rivoyatlarida uchraydigan yaxshi tarbiya ko’rgan insonlarning xislatlarini aytib bering.
   

5. Tarbiyaning xar bir shaklini tariflang uning maqsad vazifalarini izoxlang.
Tayanch so’zlar: Tarbiya, barkamol avlod, konsepsiya, insonparvarlik, qadriyat,tarbiyachi,milliy,tarbiyachi, tizim.
Mavzu yuzasidan savollar:

1. Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanining maqsad va vazifalari nimalardan iborat?

2. “Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar” konsepsiyasini o’rganish , tahlil qilish.

3. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasining asosiy manbalarini nimalardan iborat?

4. O`quvchilarda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish omillari nimalarga bog`liq?

Mustaqil ish: Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasini o’rganish Foydalanish uchun adabyotlar ro’yhati: 1.Tarbiyaviy ishlar metodikasi fani bo’yicha davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi

2. O’quvchi ma’naviyatini shakllantirish.

3. Abdulla Avloniy “Turkiy guliston yohud axloq” 4. R.Mavlonova” Tarbiyaviy ishlar metodikasi” 5. Y.Rasulova ,D.Maqsudova « Tarbiyaviy ishlar metodikasi ».

6.”Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar Konsepsiyasi”

2-Mavzu: Milliy tarbiyaning mazmuni va mohiyati
Reja :

1.O’quvchilarni tarbiyalashda milliy urf–odatlarning tutgan o’rni.

2.Milliy qadriyat an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari.

3. Xalq an’analarining tarbiyadagi ahamiyati.

Tayanch so’zlar: Manaviyat, an`ana, milliy urf-odat,milliy qadriyat, an`ana, umuminsoniy qadriyat,,madaniyat,milliy meros, tarbiyachi, pedagogik talab.
Milliy qadriyat- bu millatimiz barpo etilgandan to hozirgi kungacha bo’lgan barcha urf-odatlarimiz, marosim va an’analarimiz davom etib kelayotgan hunarmandchili-gimiz, san’at asarlarimiz, yozma manbalar-u yodgorliklarimiz, milliy inshooatlarimiz, boy merosimizdir. Har bir millatning ma’naviy boyligi milliy va umuminsoniy qadryatlarning birligidan tashkil topadi.

Ma’naviy meros o`tmishning yutug`i uni to`la, odilona egallash va rivojlantirish esa hozirgi avlodlarning vazifasidir. O`z madaniy merosini, qadriyatlarini bilmaslik madaniyatsizlikdir. Ularni boyitib, yuksak darajaga ko`tarishga intilmaslik esa millat va uning istiqboli uchun katta ziyondir. Ma’naviyati yuksak darajada rivojlangan insongina mustaqillik ravnaqi uchun kurashda o`zida kuch va qudrat topa oladi.

An’ana-o’ziga xos ijtimoiy hodisa bo’lib, kishilarning ongida hayotida o’z o’rnini topgan, avloddan avlodga o’tadigan, takrorlanadigan hayotning barcha sohalarida qabul qilingan tartib va qoidalar silsilasidir.Urf-odat - kishilarning turmushiga singib ketgan, ma’lum muddatda takrorlanib turuvchi, hatti-harakat, ko’pchilik tomonidan qabul qilingan xulq –atvor qoidalari ko’nikmalari, urf-odat va marosimlar yig’indisidan iborat.

Masalan kichiklarning kattalarga salom berishi. Asrlar davomida xalqning ma’naviy ehtiyoji, talabi asosida yaratilgan qadriyat-larida olg`a surilgan ilg`or g`oyalarni o`z ongida yaxlit shakllantirgan, ularning mohiyatini amaliy faoliyatida namoyon qila oladigan, oilaning, xalqning, jamiyat-ning ma’naviy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko`rsatadigan shaxs ma’naviy mada-niyatli hisoblanadi. Milliy va umuminsoniy ma’naviyat va qadriyatlardan to`la bahramand bo`lmagan, ona tilini bilmagan, jamiyatning har tomonlama rivojlanishiga ongli ravishda hissa qo`shmagan inson ma’naviy qashshoqdir. Ma’naviy qashshoqlik esa xalqni, millatni, umuman jamiyatni tanazzulga olib boradi. Ma’naviy madaniyat manbalarini o`rganish, ularda olg`a surilgan g`oyalarga amal qilish, ularni kelgusi avlodlar ongiga sig`dirish har bir jamiyat a’zosining vijdon oldidagi, Vatan oldidagi burchidir. Mustaqil respublikamiz istiqbolini belgilovchi har bir fuqaroning o`z burchi va majburiyati mohiyatida ma’naviyat va axloqiylikni qayta tiklash;

- o`zbek xalqi asrlar mobaynida yaratilgan madaniy boyliklarni, noyob tarixiy obidalarni avaylab saqlash va kelgusi avlodlarga yetkazish tadbirlarini ko`rish;

- qadimiy va zamonaviy xalq qadriyatlarini, adabiyot va san’atni bilish hamda rivojlantirish;

- o`zbek tilini taraqqiy ettirish, respublikada yashovchi boshqa xalqlar madaniyatiga, tiliga hurmat bilan munosabatda bo`lish; hurfikrlilik, vijdon va din erkinligi (tolerantlik)ni qaror toptirish; -ma’naviy mulkni milliy qadriyat sifatida himoya qilish; oilani milliy qadriyatlar asosida mustahkamlash; -ta`lim tizimining barcha bo`g`inlarida umuminsoniy va milliy qadriyatlarning mazmuni va mohiyatini chuqur o`rganishga erishish kabi shartlarni amalga oshirish lozim. Umumiy ta’lim oldiga qo`yilgan muhim maqsad – umuminsoniy va milliy qadriyatlarga tayangan holda ta’lim-tarbiyaning mazmunida insonparvarlik g`oyasini kuchaytirish, xalqchillashtirish, uning uzviyligi, izchilligi, ilmiyligi va dunyoviyligi asosida yoshlarda ma’naviy madaniyatni shakllantirishdan iboratdir. O`zbekiston Respublikasining “Ta’lim to`g`risida”gi qonunida qat`iy belgilab qo`yilganidek, «…ta’limda umuminsoniy va milliy madaniy qadriyatlarning ustivorligi» ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan bir. Har bir taraqqiy etgan, madaniyatli xalqning o`z tili, urf- odati, adabiyoti, asori- atiqalari, an’anaviy moddiy va ma’naviy boyliklari bo`ladi. O`zbek xalqi ham dunyodagi eng qadimiy madaniy xalqlardan biri sifatida mana shunday merosga ega. Bu bilan biz haqli ravishda faxrlansak arziydi. Buning uchun o`sha qadimiy madaniyatni, urf- odatni bilishimiz, saqlashimiz va keyingi avlodlarga ham yetkazishimiz insoniy burchimizdir. Shuni unutmaslik kerakki, ming-ming yillar davomida shakllangan urf- odat, marosim, adabiyot, san’at biz bilan qadimdan yonma- yon hayot kechirib kelayotgan qardosh qozoq, qirg`iz, turkman, tojik va ozarbayjon xalqlarining bevosita ishtiroki, hamrohligida yaratilgan, taraqqiy topgan. Hatto jahonning ko`plab boshqa xalqlari vakillarining ham bu qadimiy madaniyat-ning shakllanishida muayyan hissalari bor. Har bir xalq ana shu udumlar, urf- odat, o`tmishga chuqur tomir otib ketgan o`q ildizlari bilan jahon mada niyatida o`ziga xos o`rin tutadi.

Inson bolasi yoshligidan yaxshi va yomon odatlarning qaysisiga ko`nikib, o`rga-nib qolgan bo`lsa, bu udum uni bir umr tark etmaydi. Shuning uchun ham xalqimizda, «beshikda tekkan –kafanda ketar » yoki «dard ketar – odat qolar», «illat ketar-odat ketmas» degan maqollar bor, yoki tavallud topgan bolaning qulog`iga ota- bobolarimiz birinchi navbatda azon ayttirganlar. Azon aytilganda bolaning qulog`i ochiladi. Odamlarning eshitish, tinglash qobiliyati ish boshlaydi. Ismi ilk bor chaqaloqning o`z qulog`iga aytib singdirilgan. So`ng uning chillasi – kichik chilla va katta chilla o`tkaziladi, bolaning onasidan bo`lak uning yoniga, hech kim kiritilmaydi. Katta chillasi, qirq kun o`tganidan keyin bolani beshikka belash marosimi bo`lib o`tadi. Yangi dunyoga kelgan bolani yomon ko`zdan, ins- jinsdan asrash, uni gigiyenik himoya qilish uchun shunday qilinadi. Chilla kunlari ona va bola yaxshi parvarish qilinadi. “Sut bilan kirgan jon bilan chiqar” deydilar. Abu Ali ibn Sino go`dak bola chillasi, uning enagasi parvarishi to`g`risida ming yil burun bugun ham ibrat bo`ladigan risolalar yozib ketganlar. Tavallud topgan bola bosh farzand bo`lsa, bozordan borib beshik sotib olinadi. Ikkinchi yo navbatdagi farzand bo`ladigan bo`lsa, opa-akasining beshigiga belanadi.

Beshik -bola oyoqqa turguncha yotadigan joyi, boshpana uyidir. Beshik ajdodlarimiz kashfiyotlari orasida alohida o`rin tutadi. Bola bor joyda alla aytilishi tabiiy. Onalar qadimdan o`z bolalari beshigi tepasida kechasi bo`lsin, kunduzi bo`lsin, alla aytib kelishgan.

Allalarda xalq turmushining juda ko`p qirralari o`z aksini topgan. Alla o`z ohangi bilan bolaga ona nafasini yetkazib turadi. Go`dakni xotirjam qiladi, orom olib uxlashiga imkon beradi. Allalarga onalar o`z his- tuyg`ularini, orzu- armonlari, istak-niyatlarini, dard hasratlarini ham qo`shib aytganlar. Alla axloqiy, tarbiyaviy, didaktik, an’anaviy va ongli ijod namunalaridan iborat bo`lgan. Alla tinglagan bola onaga mehrni sut bilan o`z taniga, shuuriga singdiradi. Alla nafaqat onaning bolaga mehri, balki bolaning onaga mehr – oqibatini ham ma’nan ta’minlaydi. O`zbek onasi alla aytarkan, bu allalar bir – biriga sira o`xshamaydi. Hatto bir onaning bugungi allasi kechagisiga o`xshamasligi mumkin. Allalarda hamma ona va bolaga xos bo`lgan umumiylik bor. Bu mehr, bu muhabbat! Ismu sharif Dunyodagi barcha jonli- jonsiz narsalar, hatto oniy voqea- hodisalarning o`z nomi, ismi, atamasi bor. Ismlarda har bir narsaning, voqea- hodisalarning ahamiyatli tomonlari aks etadi. Ota - onalarning xizmati o`z farzandlariga munosib nomni topib qo`yishdan iboratdir.

Qadimgi ota-bobolarimiz boshqa odatlar qatori ism qo`yish odatini ham tark etmaganlar. Ism tug`ilgan bolaning qaysi urug`dan, qanday sulolaning nechanchi avlodi ekanligi, uning tavallud topgan vaqti, joyi, salomatligining ahvoli, bola tanasidagi alohida belgilar va boshqa omillarga qarab kitob ko`rib qo`yilgan. Bolaga ism qo`yish g`oyatda jiddiy mas`uliyatli udum sanalib, bu ism bo`lajak fuqaroning kelajak taqdiri, hayot yo`liga ta’sir qiladi deb tushinilgan. Shuning uchun urug`, kasb – kor va sulola mavqeyiga mos ism qo`yish taqozo qilingan. Ism qo`yishda muvofiqlik – muta-nosiblik bo`lgani tuzuk. Aytaylik, Muhammad, Temur,Ulug`bek, Jahongir yoxud Bobur deb ism qo`yilsa-yu, bola ulg`ayganda bu ismlarga munosib bo`lmasa, albatta, bunday nomlarning obro`yini to`kadi. Oddiy, kamsuqum ismdagi bola ulg`ayib, elu- yurtning nazar- e’tiborini tortadigan ulug` odam bo`lib yetishsa, o`z ismini oqlagan hisoblanadi.

Milliy odob, miliy e’tiqod, iymon, diyonat kabi insonning butun milliy xususiyatiga bog’liq fazilatlarni yosh avlodning shaxsiy sifatlariga aylantirish dolzarib vazifadir. Milliy tarbiya mezonlarini belgilashda mustaqil O’zbekistonning ijtimoiy buyurtmasi bo’lmish ijobiy sifatllar; milliy iftixor,vatanparvarlik, millatlararo muloqot madaniyati, milliy odob, vijdoniylik, imon-e’tiqod, milliy istiqlol mafkuraviy ongini rivojlantirish zarur.Ularning aksi bo’lgan salbiy sifatlar: milliy befarqlik, vatanfurushlik, xoinlik, manqurtlik, millatchilik, mahalliychilik, vijdonsizlik,mafkurasizlik kabilarga nafrat uyg’otish darkor. Bu ishlarni bir-biri bilan uzviy bog’lab olib boorish o’qituvchi-tarbiyachilar tomonidan maxsus mezon qilib olinishi kerak. Milliy tarbiya mezonlarini belgilashda o’quvchilarning yoshi, aqliy imkoniyatlari e’tiborga olinadi.

Ma’naviyat-(arab tilidan olingan bo’lib, “ma’nolar majmui” degan ma’noni bildiradi) kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy ,axloqiy, diniy tasavvurlari va tushunchalari majmuidir. Ma’naviyat insoning butun umri davomida uning kuchiga kuch qo’shishga xizmat qiladi, qadriyatlar, davlat, millat, shaxsning bebaho xazinasi va taraqqiyot manbaidir. Har bir millatning ma’naviy boyligi milliy va umuminsoniy qadriyatlarning birligidan tashkil topadi. Ma’naviy meros o’tmishning yutug’i. Uni to’la, odilona egallash va rivojlantirish esa hozirgi avlodlarning vazifasidir. O’z madaniy merosini, qadriyatlarini bilmaslik yoki mensimaslik madaniyatsizlikdir. Ularni boyitib, yuksak darajaga ko’tarishga intilmaslik esa millat va uning istiqboli uchun katta ziyondir. Ma’naviyati yuksak darajada rivojlangan insongina Vatan ravnaqi uchun kurashga o’zida kuch va qudrat topa oladi.

Asrlar davomida xalqning ma’naviy ehtiyoji, talabi asosida yaratilgan qadriyatlarida olg’a surilgan ilg’or g’oyalarni o’z ongida yaxlit shakillantirgan, ularning mohiyatini amaliy faoliyatida namoyon qila oladigan, oilaning, xalqning, jamiyatning ma’naviy rivojlanishiga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko’rsatadigan shaxs ma’naviy madaniyatli hisoblanadi. Milliy va umuminsoniy ma’naviyat va qadriyatlardan to’la bahramand bo’lmagan, ona tilini bilmagan, jamiyatning har tomonlama rivojlanishiga ongli ravishda hissa qo’shgan inson ma’naviy qashshoqdir.

Manaviy qashshoqlik esa xalqni, millatni, umuman jamiyatni tanazzulga olib boradi. Ma’naviy madaniyat manbalarini o’rganish,ularda olg’a surilgan g’oyalarga amal qilish, ularni kelgusi avlodlar ongiga singdirish jamiyat har bir a’zosining vijdon oldidagi,Vatan oldidagi burchidir. Har bir fuqaroning o’z burchi va majburiyati mohiyatida ma’naviyat va axloqiylikni qayta tiklash; o’zbek xalqi asrlar mobaynida yaratgan madaniy boyliklarni, noyob tarixiy obidalarni avaylab saqlash va kelgusi avlodlarga etkazish tadbirlarini ko’rish; qadimiy va zamonaviy xalq qadriyatlarini, adabiyot san’atni bilish va rivojlantirish; o’zbek tilini taraqqiy ettirish, respublikada yashovchi boshqa xalqlar madaniyatiga, tiliga hurmat bilan munosabatda bo’lish; hurfikrlilik, vijdon va din erkinligini qaror toptirish; ma’naviy mulkni milliy qadriyat sifatida himoya qilish; oilani milliy qadriyatlar asosida mustahkamlash; ta’lim tizimining barcha bo’g’inlarida umuminsoniy va milliy qadriyatlarning mazmuni va mohiyatini chuqur o’rganishga erishish kabi shartlarni amalga oshirish lozim.

Umumiy ta’lim oldiga qo’yilgan muhim maqsad- umuminsoniy va miliy qadri-yatlarga tayangan holda ta’lim-tarbiyaning mazmunida insonparvarlik g’oyasini kuchaytirish, xalqchillashtirish, uning uzviyligi, izchiligi, ilmiyligi va dunyoviyligi asosida yoshlarda ma’naviy madaniyatni shakllantirishdan iboratdir. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonunida qayd qilinganidek, ”…ta’limda umuminsoniy va milliy madaniy qadriyatlarning ustivorligi” ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan biridir.Jamiyat rivojlanib borgan sari insonlar, xalqlar millatlar o’rtasidagi ma’naviyat munosabat va aloqalar rivojlanib boraveradi. Bu borada ma’naviyatni besh guruhga bo’lib o’rganish mumkin. Milliy ma’naviyat esa- muayyan millatga, uning ajdodlariga xos bo’lgan qimmatli ma’naviy boylikdir. Milliy ma’naviyat avvalo tarixiy hodisa ekanligi bilan ajralib turadi. Shaxs ma’naviyati- bu har bir shaxsga tegishli bo’lib ,uning ichki ruhiy holati, xatti-harakatlarini oz’ ichiga oladi.

Mintaqaviy ma’naviyat esa- muayyan geografik mintaqa millatlariga xos, ular uchun umumiy bo’lgan manaviy boylikdir.

Umuminsoniy ma’naviyat- bu butun insoniyatga, jahon xalqlariga tegishli bo’lgan ma’naviy- axloqiy boylikdir.

Milliy tuyg’u- shaxslar aro munosabat jarayonida, yuksak ma’naviy ichki tug’-yonlarda, ijodiy g’oyalar tug’ilishida,milliy zavq kabi ichki kechinmalarda aks etadi. Milliy meros-intelektual sohada o’tmishdagi ajdodlarimizdan avloddan-avlodga o’tib kelayotgan aqliy faoliyat natijalari, donishmandlarimiz ijodi namunalari, allomalarimizning adolatli jamiyat va komil inson tarbiyasi haqidagi ta’limotlardir. Ta’lim-tarbiya jarayonida vatanimiz tarixi, madaniyati, ilm-fan arboblari, mutafakkirlar, ma’rifatparvarlar to’g’risidagi bilim berish o’quvchilarda g’urur va iftixor tuyg’usini vujudga keltiradi. O’zbekistonnning fan va texnikasi,unumdor yeri, tuprog’i, saxiy va zaxmatkash xalqi, foydali qazilmalari, jahon va umumxalq bozoridagi paxtasi, ipagi, qorako’l, oltini salmog’i ochib berilishi o’quvchilarda milliy ongini o’stiradi, milliy o’z -o’zini anglashni tantilik, sadoqatlilik, poklik, odoblilik fazilatlari milliy xarakterning eng muhim jihati hisoblanadi. Ushbu xislatlarni ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchilar ongida shakllantirish, ular ruhiyatini xalq durdonalar bilan boyitish, qadriyatlarning oqilona tadbirlariga e’tiborini qaratish maqsadga muvofiqdir.

Buyuk sharq allomalarining milliy-ma’naviy merosi bola tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir. Buyuk o’zbek shoiri Alisher Navoiy badiiy merosi juda boy va kop qirralidir. U she’riy devonlar va yirik dostonlar yaratish bilan birga Markaziy Osiyoning XV asrdagi ma’naviy hayotni aks ettiradigan nasriy asarlar va ilmiy risolalar ham yozgan. Navoiy ilmiy va adabiy asarlarni yaratishda o’z davridagi olimlar, adiblar va shogirdlariga namuna bo’lgan. Uning deyarli barcha asarlari tarbiyaviy-marifiy ahamiyatga ega. Shoirning besh dostondan iborat shoh asari, “Xamsa” da inson kamolotining barcha masalalari qamrab olingan.Unda o’sha davr uchun dolbzarb axloqiy, tarbiyaviy, ijtimoiy-falsafiy fikrlar bayon qilingan. Adolat, muruvvat, saxiylik, odob, kamtarlik, qanoat, insof, ishq-vafo rostgo’ylik, do’stlik, o’zaro yordam va boshqa ajoyib fazilatlar, oddiy mehnatkashning jamiyatdagi o’rni ifodalangan. Ana shu olijanob fazilatlar ta’rifida alohida-alohida hikoyalar berilgan. Navoiyning didaktikaga oid asarlaridan eng muhimi yuqorida aytilgan ,,Mahbubul qulub’’dir. Kitob uch qismdan iborat. Birinchi qismda jamiyatning turli tabaqalari to’g’risida, ikkinchi qismda axloq va olijanoblik fazilatlar to’g’risida so’z yuritilgan. Uchinchi qismda esa tarbiyaviy va marifiy ahamiyatga ega bo’lgan hikmatli so’zlar va maqollar berilgan.

Davlatimiz mustaqillikka erishgan hozirgi davrda buyuk bobomiz Navoiy merosini yosh avlodga chuqur o’rgatishimiz zarur. Zeroki,u o’z asarlarida milliy iftixor, xalqqa, ona tiliga,Vatanga mehr-muhabbat bilan qarash g’oyalarini targ’ib qilgan.
Mavzu yuzasidan savollar: 1.Milliy urf-odat deb nimaga aytiladi?

2. An`ana deb nimaga aytiladi?

3. Xalq an`analarining tarbiyadagi ahamiyati nimalardan iborat?

4. Milliy meros deb nimaga aytiladi?

5. Xalqimizga xos bo’lgan milliy urf-odatlarni to’plang.
Foydalanish uchun adabiyotlar ro’yhati: 1. R.Mavlonova” Tarbiyaviy ishlar metodikasi” 2. Y.Rasulova ,D.Maqsudova « Tarbiyaviy ishlar metodikasi »

3. Tarbiyaviy ishlar metodikasi fani bo’yicha davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi

4.O’quvchi ma’naviyatini shakllantirish.

5. Abdulla Avloniy “Turkiy guliston yohud axloq”

6.O.Xasanboyeva ” Tarbiyaviy ishlar metodikasi”

3-Mavzu:Tarbiya jarayonini tashkil etish shakllari

Reja:

4- Mavzu: Sinf tarbiyaviy soatlari haqida umumiy tushuncha

Reja:


IV-Semestr
1-Mavzu: Sinf rahbarining namunaviy yillik ish rejasini tuzish metodikasi

Reja:

1. Tarbiyaviy ishlar tizimida sinf rahbari faoliyatining o`rni.

2. Sinf rahbari ish faoliyatinig maqsad va vazifasi.

3. Sinf rahbari ish faoliyatiga qo`yiladigan pedagogik talablar

Sinf rahbarining o’quvchilarga ko’rsatadigan tarbiyaviy ta’sir kuchi ko’p jihatdan uning ma’naviy qiyofasi o’quvchilar ongi va xulq- atvorning shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Maktab hayotida, talim-tarbiya jarayonini boshqarishda sinf rahbarining o`ziga xos o`rini bor. U maktabda juda muhim va masuliyatli vazifani bajaradi. Sinf rahbari faoliyatining aksariyat qismi tarbiyaviy jarayon bilan bog`liqdir.

Sinf rahbari deganda - o`quvchilarni bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilmi jihatidan ham teng bo`lgan jamoani boshqarib turuvchi pedagog sinf rahbari tushuniladi . Sinf rahbarining asosiy maqsadi, o`quvchilarni to`g`ri tarbiyalash jarayonida o`quvchi va sinf rahbari bilan bir-birini tushuna olish va sinf rahbari tomo-nidan o`quvchilarga etiborliroq bo`lishdir. Boshlang`ich sinf maktab ta’limi-ning dastlabki bosqichi bo`lib, unda bolalar o`qituvchi rahbarligida birinchi qadam qo`yadilar. O`quv faoliyatida bilim, ko`nikma va malakalarni egallaydilar. O`qituvchi sinf bilan yolg`iz ishlaydi va ko`pincha tarbiyachi sifatida ish yuritadi. O`qituvchilik faoliyati bolalarga munosabatda, katta mehribonligi bilan g`amho`rligi bilan xarakterlanadi. Bular esa katta talabchanlik bilan olib boriladi. O`quchilar bilan olib boriladiga o`zaro munosabatlarni to`g`ri yo`lga qo`yish hamda o`quvchilarning o`sishi va rivojlanishiga qarab ularni tarbiyalash sinf rahbari uchun muhim ahamiyatga ega. Bunda o`qituvchi o`quvchilarga pedagogik talablar berishga erishadi, ota-onalar, kuni uzaytirilgan guruh tarbiyachilari jamoatchilik bilan doimo aloqa bog`lab turadi. Sinf jamosini tashkil etishda sinf rahbarining o`rni katta hisoblanadi. Sinf majlisi o`tkazish uchun avvalo jamoani jipslashtirish zarur. Sinf rahbari majlisda ko`plab bolalar tarbiyasiga oid masalalarni ko`radi. Sinf majlisida 3-4 ta masalalar ko`rilib, muammoli tomonlar tahlil qilinadi va o`z yechimini topishi kerak bo`ladi. Sinf rahbari majlis o`tkazish davomida yaxshi o`qiydigan bolalarni sinfda, yangi jamoa ichida rag`batlantirishi kerak. Bunda bolalar bir-biriga do’stona munosabatda bo`lishadi. Shuning uchun ular bir-biriga intilib, yaxshi o`qishga harakat qiladi. Yomon o`qiydigan bolalar yaxshi o`qiydigan bolalarga intilib ular ham yaxshi o`qishga kirishadi.

Bundan tashqari sinf rahbari o`quvchilarni bilm darajasini oshirish uchun o`zi sinfida kutubxona tashkil qilishi kerak. Bu kutubxonadagi kitoblarni o`quvchilar sinfdan tashqari o`qish vaqtida yoki darsdan so`ng bo`sh qolgan paytlarida, o`qib o`zlariga foydali tomonlarini olishi mumkin. Bizning yosh avlod xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar an’analarini o`zlashtirib o`ziga katta avlodning eng yaxshi fazilatlarini g`oyaviy etiqod va matonatini, Vatanga muhabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va jangovar qudratini mustahkamlashda ishtirok etishga intiladi. Sinf rahbari har doim o`quvchilardan xabardor bo`lib turishi kerak. Masalan, bir o`quvchining o`zlashtirishi yomon bo`lsa, uni yaxshilash uchun o`qituvchi birinchi o`rinda ota-onasi bilan uchrashib, surishtirishi lozim. Nimaga yaxshi o`qimaydi, nima uchun darslarni o`z vaqtida qilmaydi, shular haqida ota-onasi bilan suhbat olib borishi kerak. Agar bolaning oilasida hamma sharoit bo`lib bola o`zi yaxshi o`qishni xohlasada, o`zi o`ylagan natijaga erisha olmayotgan bo`lsa, o`qituvchi bolani yaxshi o`qiydigan o`rtog`ining yoniga o`tkazib qo`yish kerak. Bundan tashqari shunga o`xsha-gan o`zlashtiruvchi o`quvchilarni yig`ib, har xil fanlardan masalan matematika, ona tili, o`qish va boshqalardan qo`shimcha darslarni tashkil etib, bolalarni o`qishga bo`lgan talablarni, qiziqishini yanada oshirishga o`qituvchi harakat qilishi kerak. O’qituvchi o’quvchilarning ota-onalari bilan faol ishlashi zarur. Negaki, maktabda sinfda bo’layotgan ishlardan ota-onalar ham xabar topib, qiynalgan vaqtida hamroh bo’lishi lozim. Buning uchun ota-onalar bilan o’qituvchining o’rtasida bog’lab turuvchi aloqa daftarchasini tutishi va uni doim qoldirmasdan yuritib turishi darkor.

Sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi:

1.O`ziga yuklatilgan sinfdagi tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Bu vazifani bajarayotganda u yolg`iz emas, shu sinfda dars berayotgan turli fan o`qituvchilari bilan hamkorlikda va ularga suyangan holda o`quvchilarda milliy dunyoqarash asoslarini shakllantiradi, axloqiy tarbiyasini rivojlantiradi. O`quvchilarning darsdan tashqari tadbirlarini tashkil etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi.

2. O`quvchilarning bilimga bo`lgan qiziqish va qobiliyatini hisobga

olgan holda kasbga yo`naltirish va hayotiy maqsadlarini shakllantirish sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda har bir o`quvchining sog`ligini mustahkamlashga ham e`tibor beradi.

3. Sinf rahbarining diqqat markazida o`quvchilarning yuqori darajada o`zlashtirishini ta`minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir o`quvchining kundalik o`zlashtirishidan voqif bo`lib turadi. Orqada qolayotganlarga o`z vaqtida,

kechiktirmay yordam uyishtiradi.

4. Sinfdagi o`quvchilarning o`z - o`zini boshqarish ishlarini yo`naltiradi, ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta`min etadi, maktab miqyosida uyishtirilayotgan muhim tadbirlarda o`z sinfining faol qatna-shishini ta`minlaydi.

5. Sinf o`quvchilarining ota – onalari, o`quv kuni uzaytirilgan guruhlarning tarbi-yachilari, korxona va muassasalardagi, turar joylardagi otaliqqa oluvchilar bilan yaqin aloqa o`rnatadi.

6. Sinf rahbari shu sinfda dars berayotgan barcha fan o`qituvchilari o`rtasida o`quvchilarga nisbatan yagona talablar o`rnatishga erishadi, ota – onalarga pedagogik bilimlar tarqatib, oila bilan maktab o`rtasidagi aloqani mustahkamlaydi.

7. Sinf rahbari o`z sinfidagi turli hujjatlarni: sinf jurnali, o`quvchining kundaliklari, tabellar, shaxsiy ma`lumotlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Ko`rinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffaqiyatli hal qilish sinf rahbarinig shaxsiy sifatlariga ham bog`liqdir. Tarbiyaviy ishlarning sifat va sama-radorligi, avvalo tarbiyachining g`oyaviy ichonchiga va e`tiqod darajadiga bog`liq. Buning uchun sinf rahbari fan yangiliklarini muntazam o`zlashtirib borishi bilan o`zining bilimini oshiradi. Sinf rahbarining axloqiy obro`si g`oyat darajada yuqori bo`lishi ham bu o`rinda muhimdir. Sinf rahbari ana shundagina tarbiyaviy ta`sir ko`rsatish imkoniyatiga ega bo`ladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma`naviy qiyofasi o`quvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta`sir ko`rsatadi. Chunki, tarbiyachi qobiliyati juda ko`p sifatlarni: chuqur bilim, keng fikrlilik, ishga jon dildan ko`ngil qo`yish, bolalarga bo`lgan cheksiz muhabbat, muomala nazokatligi, oqil va adolatlilik namunasi, sipolik va vazminlik kabi fazilatlarning bo`lishi taqozo qilinadi.

Tayanch so’zlar: Maktab sinf rahbar, jamoa, sinf,ahloq,intizom, ilm,ish-raja,tahlil,ta`sir ko`rsatish,fazilat,obro`, tarbiyachi, pedagogik talab,

Mavzu yuzasidan savollar: 1. Sinf deb nimaga aytiladi?

2. Sinf rahbari yuritadigan ish hujjatlarini tushuntiring?

3. Sinf rahbarining vazifalari nimalardan iborat?

4. Sinf rahbari ish faoliyatinig maqsad va vazifasi nimalardan iborat?

5. Sinf rahbari ish faoliyatiga qo`yiladigan pedagogik talablar nimalardan iborat? Mustaqil ish : Maktabda sinf rahbarining manaviy-ma’rifiy ish rejasini ko’rib chiqish va tahlil qilish

Amaliy ish: Pedagogik-psixologik treninglar asosida boshlang`ich sinf o`quvchilarining o`ziga xos xususiyatlarini o`rganish

Foydalanish uchun adabyotlar ro’yhati:

1. R.Mavlonova” Tarbiyaviy ishlar metodikasi” 2. Y.Rasulova, D.Maqsudova « Tarbiyaviy ishlar metodikasi »

3. Tarbiyaviy ishlar metodikasi fani bo’yicha davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi

4.O’quvchi ma’naviyatini shakllantirish.

5. A Jo`rayev “Sinf rahbari sinf ma`naviy ishlar tashkilotchisi”


2-Mavzu: Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning nazariy asoslari. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni amalga oshirishda direktor o‘rinbosarining ish metodikasi
REJA:

1. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning maqsadi va vazifalari

2.

O’zbekiston Respublikasining istiqlolga erishuvi hamda o’z mustaqil siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy yo’liga ega bo’lishi, xalq xo’jaligining turli sohalarida, jumladan xalq ta’limi tizimida ham o’sib kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasi bilan borliq jarayonini qayta ko’rib chiqishni taqozo etmokda.

Hozirgi paytda, fan va madaniyatning eng so’nggi yutuqlari asosida kelajagimiz bo’lgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda zarurdir.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to’g’risida»gi farmonida ko’rsatilganidek, jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g’oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.

Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish avvalo komil insonni shakllantirishning eng zamonaviy va qulay yo’nalishlarini topib joriy etishga bog’liq. Ushbu Kontseptsiya ham xuddi shu maqsadda, shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yo’naltirilgan.

Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo’lgan barcha g’oyalar qaytadan ko’rib chiqilishi, asosiy e’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida to’plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo etadi.

Tarbiyaviy ishlar huquq-tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, Davlat va nodavlat jamg’armalar, qo’mitalar va tashkilotlar bilan hamkorlikda olib boriladi.

Inson shaxsining kamol topishi juda murakkab va uzluksiz jarayon davomida shakllanadi. Uning tarbiyasiga ota-onasi, maktab, mahalla, do’stlari, jamoat tashkilotlari, atrof-muhit, ommaviy axborot vositalari, san’at, adabiyot, tabiat va hokazolar bevosita ta’sir ko’rsatadi.

Yuqoridagi barcha hayotiy ehtiyojlarni vujudga keltirishda o’zaro hamkorlikning ta’sir doirasi orqali shaxsni tarbiyalash va tarbiyaning birligini ta’minlagan holda, uni shaxs sifatida shakllanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan muhitdan himoya qilish.

Tarbiyaning bosh maqsadi – yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy-tarixiy an’analarga, urf-odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib amalga joriy etishdir.

Tarbiyaning asosiy vazifasi – shaxsning aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir.

Buning uchun: – yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishiga ko’maklashish, o’z-o’zini idora va nazorat qila bilishini shakllantirish, o’z shaxsiy turmushiga maqsadli yondashuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg’otish;

– o’quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatanimizning boy ma’naviy merosi bilan tanishtirish, madaniy hamda dunyoviy bilimlarni egallashga bo’lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish, tobora o’stirib-boyitib borish va estetik tushunchalarini shakllantirish;

– har bir o’smirning bilimdonligini va ijodiy imkoniyatlarini aniqlab, ularni rivojlantirish. Inson faoliyatini turli sohalarda joriy qilib ko’rish. Bolalar ijodkorligi, iqtidorini yuzaga chiqarish va yanada qo’llab-quvvatlash uchun shart-sharoit hozirlash;

– insonparvarlik odobi me’yorlarini shakllantirish (bir-birini tushunadigan, mehribonlik, shafqatlilik, irqiy va milliy kamsitishlarga toqatsizlik), muomala odobi kabi tarbiya vositalari (nohaqlikka, yolg’onchilik, tuhmat, chaqimchilikka toqatsizlik) keng qo’lanishi lozim.

– vatanparvarlik, dunyoviy fikrlash, jamiyatimizda yashayotgan odamlar bilan o’zaro munosabat-muloqotni o’rganish, o’z xalqiga, davlatiga, uning himoyasi uchun hamisha shay bo’lib turish, O’zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlarning ramzlariga hurmat bilan qarash, yosh avlodni O’zbekiston Konstitutsiyasiga, Bayrog’iga, Gerbiga, Madhiyasiga, Prezidentiga sadoqatli qilib tarbiyalash;

– qonuniy jamoa axloqi va turmush qoidalariga hurmat bilan qarashni tarbiyalash, shaxsning noyob qirralarini belgilovchi fuqarolik va ijtimoiy mas’uliyat hislarini rivojlantirish, o’zi yashayotgan mamlakatning ravnaqi, Insoniyat taraqqiyotini barqaror saqlab qolish uchun fidoyilik, ekologik ta’lim-tarbiya;

– mustaqil davlatimiz – O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosatiga to’g’ri va xolisona baho berishga o’rgatish. Uning tinchliksevarlik, demokratiya va boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, oshkora-ochiq tashqi siyosatiga va o’z xalqining turmush darajasini oshirishga yo’naltirilgan, fuqarolarni ijtimoiy himoya qiladigan ichki siyosatini to’g’ri tushuntirmoq kerak;

– turmushda eng oliy qadriyat hisoblangan mehnatga ijodiy yondoshish fazilatlarini shakllantirish;

– sog’lom turmush tarziga intilishni tarbiyalash va rivojlantirish, munosib oila sohibi bo’lish istagini shakllantirish;

– yoshlarimizni erkin mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Tarbiyaning asosiy tizimi quyidagicha bo’lishi lozim :

– tarbiya – tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola, o’smir va yosh yigit-qizning betakror va o’ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligini e’tiborga olish;

– yoshlarda istak va imkoniyat muvofiqligi tuyg’usini qaror toptirish;

– milliylikning o’ziga xos an’analari va vositalariga tayanish;

– shaxslararo munosabatlarda insonparvarlik, pedagoglar va o’quvchilar o’rtasidagi bir-biriga hurmat munosabatlari, bolalar fikriga e’tibor qilish, ularga mehribonlarcha munosabatda bo’lish,

Amalda tarbiyaviy jarayon yaxlit va uzluksiz ishiga va turli yoshdagi, bolalarni qamrab olishga alohida ahamiyat berish lozim.

O’smir yigit va qizlar nafaqat bo’lg’usi katta hayotga tayyorgarlik ko’radilar, balki ana shu haqiqiy hayot bilan yashaydilar.

Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o’quvchilarning qiziqishi, istaklari, xohish va ehtiyojlariga suyangan holda ularning darsdan bo’sh vaqtlarida o’quv-tarbiya jarayonini to’ldiradi. U o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini, tashabbuskorligani oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinfdan tashqari ishlarning o’ziga xosligi shundaki, to’garak, klub dasturlarining rang-barangligi, ular mazmunidagi yangiliklar o’smir yigit-qizlarning shaxs sifatida shakllanishlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.