Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti maktabgacha ta

Tayyorgarlik guruhi
Maktabga tayyorgarlik guruhida bolalarda ba'zi yashirin muhim matematik munosabatlarda, munosabatlarda, bog'liqliklarda harakat qilish qobiliyatini rivojlantirishga alohida e'tibor beriladi: "teng", "kattaroq", "kamroq", "butun va qisman", miqdorlar orasidagi bog'liqlik, o'lchov natijasining o'lchov qiymatlariga bog'liqligi va boshqalar. Bolalar turli xil matematik bog'lanish va munosabatlarni o'rnatish usullarini o'zlashtiradilar. Ular miqdoriy munosabatlarni o'rnatishning eng aniq usullari ob'ektlarni hisoblash va miqdorlarni o'lchash ekanligini tushunishni boshlaydilar. Ularning hisoblash va o'lchash qobiliyatlari ancha kuchli va ongli bo'ladi.

3. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalarda g'oyalarni shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari ko'plik va son haqida
   

Erta yoshda bolalar bir hil va heterojen ob'ektlardan tashkil topgan to'plamlar haqida g'oyalarni to'playdi. Ular ko'plab ob'ektlarning ko'pligini idrok etishga qaratilgan bir qator amaliy harakatlarni o'zlashtiradilar.
Hayotning birinchi va ikkinchi yoshidagi bolalar bir hil ob'ektlar guruhlari (to'plar, tugmalar, halqalar va boshqalar) bilan harakat qilish usullarini o'zlashtiradilar. Ularni saralaydi, siljitadi, to'kib tashlaydi, yana to'playdi, stolga gorizontal ravishda egri chiziq shaklida qo'yadi; murakkabroq harakatlarni bajaring: shakli, rangi bo'yicha turli raqamlardagi narsalarni guruhlash.
Ko'p narsa va hodisalarni idrok etishga bolaning butun muhiti, ko'plab odamlar, tanish va notanish, ko'plab narsalar, takrorlanuvchi tovushlar yordam beradi. Bola ob'ektlar va hodisalarning ko'pligini turli analizatorlar bilan idrok etadi: eshitish, vizual, kinestetik va boshqalar.
Ob'ektlarning ko'pligi (ko'p) va o'ziga xoslik (bir) haqidagi dastlabki g'oyalarning shakllanishi juda erta (hayotning ikkinchi yilida) sodir bo'ladi. Buning ko'rsatkichi 15-16 oylik yoshdagi bolalarda birlik va ko'plik o'rtasidagi farqdir.
Hayotning ikkinchi yilida bolalar so'zlarning ma'nosini juda ko'p, bir oz, ikkita ob'ektning to'plamlari orasidagi farq bilan tushunishni boshlaydilar. Biroq, ko'p va oz so'zlari ular uchun aniq miqdoriy xususiyatga ega emas. Ular ko‘p so‘zini katta so‘z bilan, oz so‘zini esa kichik so‘z bilan bog‘lashadi. much so'zi ob'ektlarning umumiyligini ham, ularning hajmini ham anglatadi. Binobarin, bolalardagi miqdoriy ko'rinishlar hali fazoviy ko'rinishlardan farq qilmagan.
Shunday qilib, ob'ektlarning umumiyligidagi miqdoriy tomon hali hayotning ikkinchi yilidagi bolalar uchun ahamiyatli bo'lgan maxsus belgi emas (V. V. Danilova). Bu yoshda ko`p predmetlarni noaniq ko`plik sifatida idrok etish, bir so`z va ko`p so`z ma`nosini farqlay bilish qobiliyati paydo bo`ladi, birlik va ko`plikning grammatik shakllarini faol o`zlashtirish sodir bo`ladi.
Hayotning uchinchi yilida turli o'lchamdagi ob'ektlar guruhlarini ajratish qobiliyati tug'iladi. Bir, ko'p, kam sonli bolalar so'zlari ma'lum miqdordagi ob'ektlar bilan bog'lanadi, kattalarning iltimosiga binoan harakatlarni bajaradi: "Bir to'p olib kel", "Menga ko'p rasm bering" va hokazo.
Uchinchi yil oxiriga kelib, bolalar nafaqat mavzu to'plamini, balki tovushlar to'plamini ham farqlash qobiliyatini o'zlashtiradilar.
ikkinchi yilining oxiri va uchinchi yilining boshida bolalar o'zlari ob'ektlar to'plamini yaratish istagiga ega. Bu yoshda bir ob'ekt ikkinchisiga qo'yilganda, agregatlarni "qiyoslash" tendentsiyasi mavjud. Ammo bolalarning harakatlari hali aniq emas, bundan tashqari, bolalar hali ham taqqoslanadigan agregatlar o'rtasidagi munosabatlarni ko'rmaydilar, ular asosan agregatlarning alohida ob'ektlarga bo'linish jarayoni va ularning birlashishi bilan qiziqadi.
Hayotning uchinchi yilidagi bolalar turli xil sharoitlarda so'zlarni to'g'ri tushunadilar va ko'p, beshta ob'ekt ichida bir-biriga bog'laydilar.
Ko'proq va kamroq elementlar bilan to'plamlarni farqlash qobiliyati bolalarning ta'limiga bog'liq.
Hayotning uchinchi yilida miqdoriy tomon asta-sekin mavzu mazmunidan ajralib chiqa boshlaydi. Bolalar vazifalarni qabul qilish, ko'rsatmalarga muvofiq harakat qilish qobiliyatini rivojlantiradilar, bu ularning intellektual faolligi va o'zboshimchalik bilan fikrlashning rivojlanishidan dalolat beradi.
Asta-sekin, bolalar ikkita to'plamning elementlarini solishtirishning eng oddiy usulini o'zlashtira boshlaydilar. Ular bir to'plamning ob'ektlarini boshqasining ob'ektlariga qo'yadi (qo'llaydi), ular o'rtasida yakkama-yakka muvofiqlikni o'rnatadi va ularning miqdoriy tengligini ko'radi. Biroq, ko'paytirish vazifalarini mustaqil ravishda bajarishda (tasvirlar rasidagi bo'shliqlarni to'ldirish) bolalar
ko'pincha xato qiladilar.
Hayotning uchinchi yilida asta-sekin tizimli o'rganish bilan bolalar ko'plab tovushlarni ko'plab ob'ektlar bilan solishtirishlari mumkin.
V.V tadqiqotlarida. Danilovaning ta'kidlashicha, uch yoshga kelib, bolalar tomonidan to'plamlarni idrok etish va taqqoslashda sezilarli sifat o'zgarishlari mavjud. Kattalar rahbarligida ob'ektlar to'plami bilan uyushgan harakatlar jarayonida bolalarda ob'ektlarning nomi, ularning sifatlari va xususiyatlaridan qat'i nazar, miqdor belgisini ajratish qobiliyati rivojlana boshlaydi.
Shunday qilib, o'rganish ta'siri ostida bolalar ko'plab ob'ektlar va ko'plab tovushlarni farqlash qobiliyatini namoyon etadilar, ob'ektlardan mustaqil ravishda to'plamlar yaratadilar, ko'p, oz, bir so'zlarining ma'nosini o'rganadilar, ularni mos keladigan ob'ektlar, tovushlar, tovushlar, tovushlar va boshqalar guruhlariga bog'laydilar. harakatlar.
Raqamlar, ularning ketma-ketligi, munosabatlari, tabiiy qatordagi o'rni haqidagi tasavvur maktabgacha yoshdagi bolalarda hisoblash va o'lchash ta'sirida shakllanadi.
Hisoblashni o'rganish uzoq va qiyin jarayondir.Faoliyat sifatida hisoblash o'zaro bog'liq bo'lgan bir qator tarkibiy qismlardan iborat bo'lib, ularning har biri bola o'zlashtirishi kerak: tartibda chaqirilgan sonli so'zlarni ob'ektlar bilan o'zaro bog'lash, yakuniy raqamni aniqlash. Ushbu amaliy faoliyat natijasida sonlar ketma-ketligi o'zlashtiriladi.
Bolalarning faol lug'atida (1,5 - 2 yosh) raqamlarning erta paydo bo'lishi miqdoriy g'oyalarning shakllanishining ko'rsatkichi emas. Bu so'zlar kattalar nutqidan olingan va o'yin davomida bolalar tomonidan qo'llaniladi.
Bolalar erta yoshda raqamlar haqidagi bilimlardan, mashg'ulotlar ta'sirida, tabiiy qatorning cheklangan segmentida raqamlar ketma-ketligini o'zlashtirishga o'tadilar. Qoida tariqasida, bu 1, 2, 3 raqamlari.
Trening ta'sirida ular ob'ektlarni hajmi va soni bo'yicha taqqoslashga qiziqish uyg'otadi. Bunday xatti-harakatlar, asosan, hayotning uchinchi yilining boshida bolalarni xarakterlaydi va hisoblash faoliyatini rivojlantirishning sifat jihatidan yangi bosqichi sifatida qaralishi mumkin.
Birinchi o'nlikdagi raqamlarni o'zlashtirgandan so'ng, bolalar osonlik bilan ikkinchi o'nlikka o'tishadi va keyin ular shunday sanashadi: "Yigirma o'n, yigirma o'n" va hokazo. yigirma to'qqizda, stereotip tiklanadi va bola davom etadi: "O'ttiz bir, o'ttiz ikki ... o'ttiz to'qqiz, va hokazo. Ba'zi bolalar yigirma to'qqiz, o'ttiz to'qqiz, qirq to'qqizdan keyin maxsus borligini tushunishni boshlaydilar. ismlarini hali bilmagan so'zlar. Bunday hollarda bolalar kattalarning yordamini kutib, pauza qilishadi.Biroq, bolalarda shakllangan tabiiy sonlar qatorining eshitish tasviri hali ularning hisoblash ko'nikmalarini egallaganligini ko'rsatmaydi.
Hayotning uchinchi yilida bolalar hisoblashga harakat qiladilar, hisoblash faoliyatiga juda katta qiziqish bildiradilar. Bolalar tomonidan ob'ektlar, tovushlar, harakatlarni hisoblash jarayonida raqamlar ketma-ketligini o'zlashtirish va ularning miqdoriy tasavvurlarini rivojlantirishning keyingi bosqichining mazmunini tashkil qiladi ( 3-4 yoshli bolalar uchun).
Son va sonlarning natural qatori haqidagi tasavvurlarni keyingi shakllantirish predmetlar to‘plamini son bo‘yicha tenglashtirish, to‘plam va sonlarni taqqoslash bo‘yicha mashqlar asosida sanash faoliyatini o‘zlashtirish ta’sirida amalga oshiriladi.
Hisobni o'zlashtirib, bolalar sonning yakuniy qiymatini tushunish natijasida ob'ektlar sonini aniqlash, to'plamlar va raqamlarni ular orasidagi munosabatni aniqlash bilan solishtirish qobiliyatiga ega bo'ladilar (vizual ravishda, bir so'z bilan). Raqamlarni taqqoslash (vizual asosda) sonning miqdoriy qiymatini ochib beradi, ta'kidlaydi.
Hisoblash faoliyatini, ayniqsa rivojlanishning dastlabki bosqichlarida muvaffaqiyatli shakllantirish faqat harakatlar, nutq va barcha analizatorlarning o'zaro ta'sirida mumkin.
Dvigatel komponenti (ob'ektlarni sanashga ishora qilish, xulosa chiqarishda qo'lning aylana harakati) o'ziga xos rivojlanish yo'lidan o'tadi: birinchi navbatda, bola ob'ektlarni harakatga keltiradi, keyin ularga tegadi, so'ngra masofadagi narsalarni ko'rsatadi va nihoyat, u tanlaydi. ob'ektni faqat ko'zlari bilan, amaliy harakatlarga tayanmasdan. Sanoqni o'zlashtirish jarayonida nutq komponentining rivojlanishi ham sodir bo'ladi: hisoblash jarayonida son so'zlarni baland ovozda nomlashdan boshlab, bola ularni pichirlab nomlashga o'tadi, keyin faqat lablarini qimirlatadi va nihoyat ularni talaffuz qiladi. aqliy jihatdan, ya'ni ichki nutq nuqtai nazaridan.
Ko'zlarning harakati va og'zaki so'z to'plamlarni maydalash funktsiyasini bajaradi. Asta-sekin so'z va ko'z harakati qo'l harakatini almashtira boshlaydi, hisoblash harakatining asosiy tashuvchisiga aylanadi.
yoshda bolalar raqamlarning ketma-ketligi va nomlarini o'rganadilar, sifat xususiyatlari va joylashish shakllaridan qat'i nazar, har bir ob'ekt to'plami bilan raqamni aniq bog'laydilar, oxirgi raqam sifatida sanashda nomlangan oxirgi raqamning ma'nosini o'rganadilar. .
4-5 yosh va undan katta yoshdagi bolalar ko'pincha birlik qiymati haqida juda cheklangan tushunchaga ega. Birlik alohida ob'ekt bilan bog'langan. O'rganish ta'sirida bolalar birlikni nafaqat alohida ob'ektga, balki guruhga ham kiritish qobiliyatini o'zlashtiradilar. Bu o'nlik sanoq tizimini tushunish uchun asosdir.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar o'lchovni o'zlashtiradilar. Ob'ektlarni o'lchov bo'yicha amaliy taqqoslashdan ular shartli o'lchovlarni sanash orqali uning miqdoriy tavsifiga o'tadilar. Bu faoliyat son tushunchasini chuqurlashtiradi. Raqam butun (o'lchangan miqdor) qismga (o'lchov) nisbati sifatida harakat qila boshlaydi.
Faoliyatning ikki turini, sanash va o'lchashni o'zlashtirish ta'sirida bolalarda raqamning o'rni, ketma-ketligi, miqdoriy qiymati, uning boshqa raqamlar bilan aloqasi (10 ichida) haqida aniq tasavvurlar shakllanadi.
Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalik davrida raqamlar haqidagi g'oyalarni rivojlantirishning umumiy ketma-ketligi quyidagicha: ko'plikni idrok etishdan (ko'p) va birinchi miqdoriy g'oyalarning paydo bo'lishidan (ko'p, bir, oz) o'rnatishning amaliy usullarini o'zlashtirish orqali. mazmunli sanash va o'lchash uchun birma-bir yozishmalar (bir xil, ko'proq, kamroq).