Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti mustaqil ish

To'qimalar. Tuzilishi, kelib chiqishi va bajaradigan vazifasi bir-biriga o'xshash bo'lgan hujayralar to'plami to'qima deb ataladi. Organizmdagi hamma to'qimalar 4 guruhga: epiteliy(qoplovchi), biriktiruvchi (tayanch-trofik), muskul va nerv to'qimalariga bo’linadi.
Epiteliy to'qimasi bir qavatli va ko'p qavatli bo'ladi. Bir qavatli epiteliy to’qimasi bir qavatdan tuzilgan yupqa plastinka shaklidagi hujayralardan tashkil topgan. Bu to'qima hujayralari shakliga ko’ra yassi, kubsimon va silindirsimon epiteliyga bo’linadi: Epiteliy to’qimalari funksiyasiga ko'ra, tebranuvchi (kiprikli), bezli, teri va ichak epiteliysiga bo'linadi.
Ko’p qavatli epiteliy to’qimasida hujayralar bir necha qavat joylashgan bo’lib, ularning shakli ham har xil.
Tayanch-trofik, ya'ni biriktiruvchi to'qima bu to’qima asosan organism ichki qismini tashkil etib, mezenxima kurtagidan hosil bo’ladi. Biriktiruvchi to’qima uch guruhga:qon va limfa to'qimasi, tog'ay va suyak to'qimasi (zich biriktiruvchi to'qima), zichlashmagan biriktiruvchi to'qimaga bo'linadi.
Qon va limfa suyuq biriktiruvchi to'qima bo'lib, qon plazmasi va shakilli elementlardan tashkil topgan. Qon plazmasi rangsiz tiniq, biroz yopishqoq suyuqlik, tarkibida oqsillar, uglevodlar yog’lar, mineral tuzlar va boshqa moddalar bor. Qon plazmasi qon shakilli elementlarining ichki muhiti hisoblanadi. Qonning shakilli elementlariga Eritrositlar leykositlar trombositlar kiradi. Limfa ham plazma va shaklli elementlardan iborat, faqat unda eritrositlar bo'lmaydi. Limfa organizmda moddalar almashinuvi jarayonida ishtirok etadi. Limfa suyuqligi limfa tomirlari sistemasida harakatlanadi.
Zichlashmagan biriktiruvchi to'qimaning hujayralararo elastik kollagen moddasi tolalardan va shu tolalarni qamrab oluvchi amorf moddadan tashkil topgan. Bu to'qima organ to'qimalari bilan qon o'rtasidagi oraliq bo'lib, organlarning oziqlanishiga ta'sir etadi.
Retikulyar to'qima taloq, limfa tugunlari, ko'mikning asosini tashkil etadi. Bu to’qima hujayralari yulduzsimon shaklda. Qon tomirlari devorida ham retukulyar to’qima uchraydi.
Yog’ toqimasi hujayralari yumoloq bo’lib ichida yog’ tom chisi bor. Bu to’qima organlar orasidagi bo’shliqlarni to’ldirib, ularni silkinishdan saqlaydi, elastic bo’lib, issiqlikni yomon o’tkazadi. Yog’ to’qimasi organism uchun zapas oziq hisoblanadi.
Pigmentli to'qima sitoplazmasida pigment donachalari bo'ladi. Bu to'qima ko'zning rangdor pardasida, sut bezlari so'rg'ichida uchraydi.
Zich biriktiruvchi to'qima ko'proq, tolali tuzilishi va zich joylashishi bilan boshqa to'qimalardan farq qiladi. Bu to'qima ikkiga: shakillanmagan zich biriktiruvchi to’qima va shakllangan zich biriktiruvchi to’qimaga bo’linadi. Shakllanmagan zich biriktiruvchi to`qima terida tayanch vazifasini o`taydi. Shakllangan zich biriktiruvchi to`qimada kollogen tolalar ma`lum bir tartibda joylashgan, bu to`qimaga paylar misol bo`ladi.
Tog'ay to'qimasi ikki xil bo'ladi: gialinli tog'ay (nafas yo'llarining tog'aylari, burun uchi, qovurg'alarning oldingi tomoni tog'ayi), elastik tog'ay (umurtqalararo tog'aylar, quloq suprasi, hiqildoq tog'aylarining bir qismi).
Suyak to'qimasi suyak to`qimasining asosiy moddasiga ohak tuzlari shimilganidan ancha qattiq bo`ladi. Bu to`qimada organic moddalar ko`p, shuning uchun u juda qattiq. Suyak to`qimasi plastinkalarda va ingichka kollogen tolachalardan tuzilgan.