Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

3. Mol.Modda miqdori.Molyar massasi.
,,Mol’’- deb, moddaning С¹² izotopining 6.02x10²³ ta C-atomlar soniga teng zarracha (molekula, atom, ion) saqlagan miqdoriga aytiladi.
Masalan, suvning molyar og‘irligi=18 teng. Suvning 1 moli 18 grammga teng bo‘ladi va 6.02x 10.23 ta suv molekulasidan iborat bo’ladi.
Bitta uglerod atomi massasi 1,993x10^-26 kg, 0.012kg atomlar soni NA quyidagicha topiladi.
NA=0.012 kg/mol
1.993x10^-26kg=6.02x10²³ g/mol.
6.02x10²³- Avagadro sini deyiladi va barcha moddalar uchun bir xilda qo’llaniladi.
Bular bilan bir qatorda hisoblashlarda kilo-molekula (k-mol), milligram-molekula (mg mol) ham ishlatiladi. 1k-mol 1000 molga teng, 1mg-mol 0.001 molga teng bo’ladi.
3.1. Molekulyar yoki molyar massa va mol tushunchasiga tavsifi.
Oddiy moddalarning massalari ham, murakkab moddalar molekulalarining massalari ham massaaning atom birligida ifodalanadi. Oddiy yoki murakkab modalarning nisbiy molekulyar massalari ularning molekula massalari massaning atom birligidan bir necha martta og‘ir ekanligini ko‘rsatadi.
Moddaning molekula formulasini bilgan holda uning nisbiy molekulyar massasini hisoblab topish mumkin. Buning uchun shu modda molekulasini tashkil qiladigan elementlar atomlarining nisbiy massalarini jamlanadi. Misol tariqasida bitta oddiy modda (O₂) va ikkita murakkab modda (CaO, NaHCO₃) ning nisbiy molekula massalarini (Mr bilan belgilanadi) hisoblab ko ‘ramiz.
Mr(O₂)=Ar(O₂)+Ar(O)=16+16=32 m.a.b.
Mr(CaO)=Ar(CA)+Ar(O)=40+16=56 m.a.b.
Mr(NaHCO₃)=Ar(NA)+Ar(H)+Ar(H)+Ar(C)+3Ar(O)=23+1+12+3x16=23+1+12+3x16=23+1+12+48=84 m.a.b.
Moddaning molekulyar massalarini massaning atom birliklarida ifodalash amaliy kimyo uchun noqulay. Shuning uchun ,,mol ‘‘ va gram-molekula ‘‘ tushunchalaridan foydalaniladi
Moddaning molyar massasi son jihatdan uning massasining atom birligining ifodalangan qiymatiga teng va M harfi bilan ifodalanadi. Mol esa modda miqdorini ifodalashning asosiy usuli bo ‘lib, bu 0.012 kg (12kg) uglerodda nechta uglerod atomi bo‘lsa, tarkibidagi shuncha zarracha bo‘lgan moddaning miqdorlaridir.
V=m/M bundan M=m/V m=M