Низомиддин млҳмудов дурдона худойберганова

Сақламоқ, асрамоқ, авайламоқ.
Бсҳад ноёб нарса сифатида 
жуда ҳам эхтиётламоқ.
Ноумид шайтон, фақир ҳам, Мовароуннаҳрни чулғаган бу 
зулмат 
тарқаган кунда кайтамен, деган умиддамен. Ва ле- 
кин қайтмай мусофирликда оламдан ўтсам... бу хазинани кўз 
қорачиқларнн! издай 
сақланзиз,
сўнг инонган шогирдла- 
рингизга топширингиз, улар ҳам ўз шогирддарига топширгай 
(О. Ёқубов. Улуғбек хазинаси). Одатда, олис даврларда она 
юртини шундай азамат кишилар ёвдан ҳимоя қилишган, 
она юртининг ҳар бир карич ерини кўз корачиғидек 
асраш-
ган
(Н. Каримов. Тўрғай). Подшоҳ ҳазратлари Бобурни кўз 
қорачиғидай 
асрашни
Эсон Давлат бсгимга топшириб, чорбоғ 
ва қасрни ҳамма хизматкорлари билан унинг ихтиёрига бериб 
қўйган (П. Қодиров. Юлдузли тунлар). Убайдуллахон халқ 
қалбида ҳурриятга муҳаббат, уни кўз қорачиғидай 
асраш
ҳиссини уйғотиш, Лениннинг ёлғон ваьдаларига учиб, алданиб 
қолмасликнинг олдини олиш шу куннинг энг муҳим иши экани- 
ни юрагига қаттиқ туккан эди (Шукрулло. Тирик рухлар). Одат- 
да, бировнинг боласини етаклаган киши уни кўз қорачигидек 
асраши
керак (О. Мухтор. Эгилган бош). Халқ кўз қорачиғидай 
авайлаб
эъзозлаётган мўътабар зиёраггоҳлар оёқости бўлади 
(Ж. Абдуллахонов. Тарки дунё).
К Ў З Г У
КЎЗГУДАЙ
Ялтирамоқ, ялтилламоқ;
ялтироқ, 
тиниқ.
Конкрет ва мавҳум 
тушунчаларга нисбатан.
Амир белидаги эгри қилични кўзгудай 
ялтираган
эти- 
гига шақ-шақ уриб, у ёқдан бу ёққа юра бошлади (О. Ёқубов. 
Кўҳна дунё). Капитан Оляни кўриб, бир кадам оркага чекинди, 
кўзгудай 
ялтираб турган
хром этикларини шақ-шақ уриб, ғоз 
турди (О. Ёқубов. Излайман). Кўзгудек 
тиниқ
шеър ёз, Кўзгудек 
чин айт, Эркин, Шунда назм маржонинг Дур қилиб тақар кўзгу 
(Э. Воҳидов. Кўзгу). Мармар каби салқин тун... Кўзгудек 
ти-
ниқ
, ойдин. Дала яйраб ётади, Янграмай куй, чиқмай ун (Ҳ. Олим- 
жон. Узбекистон). Одатдагидай башанг кийинган, оёғидаги туф- 
лилари кўзгудай 
ялтиллаб турган,
бошидаги сийрак соч- 
лари силлиқ таралган Воҳид Миробидов қулоч ёзиб куёви- 
нинг истикболига юрди (О. Ёқубов. Диёнат). Эгнида енг-
КЎЗ ҚОРАЧИҒИДАЙ
119
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сиз гулдор финка, оёғида кўзгудек 
яятиллаган
учи бигиз туфли, 
тузғиган калин сочлари ўзига ярашиб тушган (О. Ёкубов. Мат- 
луба).
К Ў М И Р
КЎМИРДАЙ (КАБИ, СИНГАРИ)
Қора, қоп-қора; қораймоқ
Шундай ранг еки унга мойил нар- 
салар ҳақида.
Отам кўз олдимда шу тахлит гавдаланади: коп-кора куюк 
сочи, кўмирдай 
қора
сочнинг бир тарафидаги тиккайган бўлаги, 
ишга киядиган харбийча кўйлаги, кўнжи узун булғори этиги... 
(Ч. Айтматов. Болалигим). Кўк юзида 
қоп-қора
Кўмир каби 
катор-катор булутлар Иблисларнинг кўзларидай оп-ола ёнган 
нима? (Чўлпон. Яна олдим созимни). Эгнида этаги ер супурган 
узун кўйлак, бошида бир томонга оғиб колган кўк рўмол, юзла- 
ри кўмирдай 
қорайиб кетган
Маржоной дастлаб унга ёнгинда 
колиб, барча шоху бутоклари куйиб, сўппайиб турган ёлғиз ар- 
чани эслатди (О. Ёкубов. Адолат манзили). Юзлари офтобда 
кўмирдай 
қорайиб кетган,
калта соколига, коши ва мўйловига 
чанг ўтириб, кулранг тусга кирган кирк беш яшар Браҳмажит 
Гаур таъзимга бош эгди (П. Кодиров. Ҳумоюн ва Акбар). Кўйлак 
ҳам, рўмол ҳам тамаки ширасидан кўмирдай 
қорайиб кетган
(А. Кўчимов. Кайта туғилган бола).
К Ў Р П А
КЎРПАДАЙ (КАБИ, СИНГАРИ)
1. 
Қопламоқ, ёпилмоқ,
сатҳни бутунлай эгалламоқ.
Ок бахмал кўрпадай пахта 
қопламиш
Республикамизнинг 
далаларини (Ғ. Ғулом. Теримчи кизларга). Йигитга кўрпадай 
ёпилган
корлар Очик кўзигача тўлгани хакки, Тунда ўт-ўлан еб 
шишган беморлар Тонгда каторлашиб ўлгани ҳакки... (Ҳ. Худой- 
бердиева. Ватан бахти). Бу манзара баҳор келишини кузатган- 
ларга таниш: киш бўйи гир-атрофни ок кўрпадек 
қоплаб
ёт- 
ган кор, аввалига гулдор кўрпачадек олатарок тус олади, кейин 
шоша-пиша эриб, тарам-тарам кокилсимон жилгаларга айланади 
(А. Кўчимов. Қовурдок).
2. 
Юмшоқ.
Дағал эмас.
Менинг ота юртим, эй она кишлок, Тошлок кўчаларинг 
кўрпадек 
юмшоқ
(И. Мирзо. Видолашув). Ер бир неча дакика 
юмшоқ
кўрпадек туюлиб, роҳатландилар (Т. Малик. Ов). Кўр-
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

падай билкиллаб ётган йўлнинг танобини тортиб бораётган 
оксоч киши ортига караб: - Кўрдингми, ўғлим, кушлар ҳам анча- 
йин мугамбир чиқади. Анов муллатўрғай Бўбигингни алдади, -
деди (А. Суюнов. Ота ва ўғил).
КУРОК КЎРПАДЕК
Турли рангда, бир тусли эмас, 
олачалпоқ.
Ташқарида сийрак кор курок кўрпадек 
олачалпоқ
бўлиб 
ётар, ер окариб улгурмасидан эриб кетмокда эди (X. Султонов. 
Ажойиб кунларнинг бирида).
К Ў Ч К И
КЎЧКИДАЙ
Ёпирилмоқ, бостириб келмоқ,
шиддат ва ваҳшат билан гала 
бўлиб 
босиб келмоқ.
Ғира-шира коронғилик тушиб, одам одамни яхши танимай- 
диган пайт бўлганда Кўпакбий барча аскарлари билан юқоридан 
кўчкидай 
ёпирилиб
тушди (П. Қодиров. Юлдузли тунлар). 
Кўнглимни кўчкидай 
босади
бир ғам - Йиғлашни ҳам билмас 
менинг кизларим (М. Юсуф. Хавотир). Кўприк устида колганлар 
жонҳолатда оркага бурилиб, кочмоқчи бўлишди. Аммо оркадан 
ҳамон отлиқлар, аравалар, туялар кўчкидай 
бостириб келмоқда
эди
(П. Қодиров. Юлдузли тунлар). Шайбонийзодалар дара ичи- 
дан ва тепадан тоғ кўчкисидай отилиб тушиб келаётган ўн беш 
минг қўшин каршисида шошиб колдилар (П. Қодиров. Юлдузли 
тунлар).
12!
www.ziyouz.com kutubxonasi

---