Низомиддин млҳмудов дурдона худойберганова

чиқцилар 
(Я. Қурбон. Порахўр амаким билан 
виждон).
КАЛАМПИРДАЙ (КАБИ, СИНГАРИ)
Қ А Л Д И Р Ғ О Ч
КАЛДИРҒОЧДАЙ (КАБИ, СИНГАРИ)
Тизилмоқ.
Асосан, одамларнинг ёнма-ён ёки кетма-кет жой- 
лашиб, саф хосил килиши хакида.
Хуш деганинг ой десанг ой, кун десанг кун эди. Соч дега- 
нинг ерга тегарди. Қишлоқ кизлари томга чиқиб, калдирғочдек 
тизилиб
олиб, уни томоша қилишарди. (С. Ахмад. Жимжит- 
лик). Гулноранинг нарёғида акамнинг синфдошлари, ундан ке-
288
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

йин кариндошларимиз, жами ўттиз киши калдиргочдай 
тизи-
либ,
тамаки экиб кетяпмиз (А. Кўчимов. Қайта туғилган бола). 
Бир маҳал караса, анҳор соҳилида болалар калдиргочдек 
ти-
зилиб
ўтирибди (У. Ҳошимов. Тушда кечган умрлар). Ҳабиба 
буви қирк ямоқ бўлиб кетган чодирни олиб чикади. Камида 
ўттизта бола калдирғочдек 
тизилиб,
чодирнинг тўрт тарафи- 
дан ушлаб туради (У. Ҳошимов. Дунёнинг ишлари). Чор томон- 
даги қўшкаватли иморату ҳовли саҳни калдиргочдек 
тизилиб
ўтирган хўрандалар билан тўла (У. Ҳамдам. Бир пиёла сув).
Қ А Л Д И Р Ғ О Ч Қ А Н О Т И Д А Й ( Г А Ў Х Ш А Ш )
Қайрилма,
чиройли. Асосан, кош ҳақида.
Хона тўридаги катта столга тирсагини тираб ўтирган жик- 
каккина, калдиргоч канотидай 
қайрилма
кош остидаги 
думалоқ кўзларидан қаҳр ёғилиб турган аёл «Бу безбет йигит 
ким бўлди экан?» деб ўйлаб ҳам ўтирмади (Т. Малик. Шайта- 
нат). Гулойимга хам нигоҳинг тушиши билан худди шундай 
яйраб кетардинг. Ундаги чақнок кўзлар, калдиргоч канотига 
ўхшаш кошлар, оппок юз... (Ж. Абдуллахонов. Тарки дунё). 
Муҳаббатнинг ёноклари иссиқдан кизариб кеттан, кайрилма 
қошлари калдиргоч канотидек ингичка, куралай кўзлари ўтдай 
ёниб турарди (М. Ҳазратқулов. Чўли ирок). Ҳозиргина ёш ин- 
ган киприклари пирпиради, катта, коп-кора кўзлари болаларча 
кувонч билан боқди, калдиргоч канотидай кошлари ҳайронлик 
билан чимирилди (И. Султон. Ойдинбулок).
Қ А Н Д
Қ А Н Д Д А Й
Ширин;
жуда яхши, соз, кўнгилдагидек. Тотли таъм, бехад 
мақбул ҳаракат-ҳолат, кўриниш ҳакида.
Кўтаролмай ҳосилин Шохларин эгган улар, Ҳар бири 
канддек 
ширин,
Брильянтдек чақнаб, кулар (X. Салоҳ. Чаш- 
ма). Аёл деган рўзғорни канддай қилиб юриши керак, бу- 
лар эса овларини кўрсатиб кўчада ўтиришни яхши кўради 
(Н. Эшонкул. Уруш одамлари). Икки танобгина ер олсам, оз 
бўлсин, соз бўлсин дегандай, канддай иш қилар эдим (Ойбек. 
Қутлуг кон). Айникса, Фарҳодни кўмганинг канддек бўлиб- 
ди, - улардан узоклашиб бораркан, бирок калпоқли кишининг 
тасанноси Аламазоннинг қулоғига элас-элас чалинди (А. Обид- 
жон. Аканг карағай Гулмат). «Ёмоннинг бир қилиғи ортик»,
19- Н. М ахмудов. Д. Худойберганова 
2 8 9
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

деганларидай хушбичимрок маҳкумларни кандайдир базмлар- 
га канддай килиб тайёрлаб бериш ҳам унинг зиммасида эди 
(Т. Малик. Шайтанат).
Қ А Р О Қ Ч И
К А Р О Қ Ч И ( Л А Р ) Д А Й ( К А Б И , С И Н Г А Р И )
Ҳужум қилмоқ,
боскин килмок, зулм қилмок. Ҳарбий қои- 
далар, конун, ҳукук, одоб-ахлок доирасидан тамоман ташқари- 
да бўлган ҳаракатлар билан шуғулланадиган одамлар, тўда- 
лар ҳақида.
Олдинда ва ён томонда отлик сокчилар чор-атрофга сара- 
соп солиб, кўз-кулок бўлиб боришмоқда. Чунки ҳарб иши 
коидаларини назар-писанд килмай, мунтазам кўшинга дафъатан 
қарокчилардек 
ҳужум қилиш
- исёнчиларнинг азалий одати 
(Ғ. Каримий. Наршах калъаси). ...Уларни тўлашга қурби ет- 
маганларнинг гўдаклари озиқлигига яраб турган соғин кўй 
ё эчкисини қарокчилар каби судраб чикиб кетишар, бечора- 
лар чиркираб колишаверарди (Қ. Кенжа. Палахмон тошлари). 
Энг разил карокчилардай болани ўгринча олиб кетибдир 
(П. Қодиров. Ҳумоюн ва Акбар).
Қ А Р Ч И Ғ А Й
ҚАРЧИҒАЙДАЙ