Низом ий номидаги тош кент давлат педагог ика


Д у н ё к а р а ш н и н г т а р и х и й т и н л а р и



Download 9,08 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/107
Sana07.03.2022
Hajmi9,08 Mb.
#485362
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   107
Bog'liq
Фалсафанинг умумназарий масалалари copy

22
Д у н ё к а р а ш н и н г т а р и х и й т и н л а р и ,
М и ф о л о г и к ва д и н и й д у н ё к а р а ш


а) бу дунёкараш инсоният тараккиётининг энг куйи боскичларига тугри 
келади. Унда табиат инсондан ажратилмаган холда тасвирланади, табиат 
ходисалари жонлантирилади, табиатнинг мохияти, хусусиятлари инсонга хос 
булган хислат-хусусиятлар асосида тушунтирилади;
б) мифологии дунёкарашда одамларнинг олам тугрисидаги фикрлари 
афсонавий кахрамонлар образлари оркали гавдалантирилади. Мифологик 
дунёкараш да хаёт ва хаёл, фикр ва хис-туйгу, билим ва бадиийлик, объективлик 
ва субъективлик яхлит холда ифода эгилади. Гарчи ижтимоий тараккиётнинг 
нисбатан кейинги боскичларида мифологик дунёкарашнинг оламни англаш 
усули сифатида етарли эмаслиги, одамларни каноатлантирмаслиги равшан 
сезилиб 
колган 
булса-да, у халкдар 
маънавиятининг 
шаклланиши ва 
тараккиёгига баракали таъсир курсатди, окибатда ривоятлар, халк эпоси, 
афсоналар, накллар адабиёт ва санъат тараккиётида уз ифодасини топди;
в)мифологик дунёкарашда табиат ва жамиятнинг, олам ва одамнинг, бир 
бутун борликнинг умумий бирлиги, ички ва ташки алокадорлиги, инсон ички 
дунёсининг манзараси узининг дастлабки ифодасини топган.
М аълумки, жамият узини-узи бошкарадиган ижтимоий тизим (система) 
булиб, у бошка тютирик системалардан шу билан фарк киладики, ижтимоий 
муносабатлар гтастдан юкорига, соддадан мураккабликка томон боришда инсон 
омили ё ижобий, ёки салбий таъсир курсатади. Етилган ижтимоий ходисаларни 
англаб ва тургун фикрлар доирасидан чикиб, илгор гоялар асосида уюшган 
индивидлар, хусусан шахслар етилган ижтимоий манфаатларни идрок эта 
оладилар ва шунга интилиш окибатида ижтимоий тараккиётни тезлаштиришга 
хисса кушадилар. Хар бир даврнинг етилган ижтимоий эхтиёжларини чукур 
англаб, янгича ёндашувлар ва гояларнинг илгари суриб, халк оммаси асосий 
купчилигини уз ортидан эргаштира олганлар тарихий шахе сифатида ижтимоий 
он гни бунёдкорлик томонга огдириб юбора оладилар.
Аксинча, булиши хам мумкин. Етилган ижтимоий эхтиёжларни англай 
олмасдан тургун фикрлар, акидапарастларча ёндашувлар ифодаси булган 
гояларни илгари суриб, индивидуал ва ижтимоий онгни хиралаштира олган, шу 
жараёнда муайян даврда ижтимоий тараккиётга тусик булган тарихий шахслар 
авлодлар нафратига дучор буладиларки, бу холатни англаш ва тарих 
хатоларини бош качарок шаклларда такрорламасликка интилган индивидлар 
ижтимоий тараккиётга муносиб хисса куша оладилар. Шу сабабли шахслар ва 
тарихий шахслар узлари мансуб булган социап доктрино (таълимот) ларга 
мувофик икки киёфада намоён буладиларки, бу холатни эътиборга олмаслик 
ш ахслар хакида гайриилмий, гайриинсоний ёндашувларни вужудга келтириши 
мумкин. Бошкача айтганда, шахслар ва тарихий шахслар йул куйган хатоларни
23


англаш ва уни узгача шаклларда такрорламасликка интилган баркамол авлодни 
тарбиялаш ижтимоий тараккиётга хизмат килади.
Одамлар уруг-уруг, сунгра кабила булиб биргаликда яшаш учун курашиш 
учун оламда кандайдир сирли кучлар борлиги, улар билан рухий якинлашиш 
турли офатлардан 
с а к д а н и ш
ва омад омили булиши тугрисидаги гояларни 
илгари сурган кохинлар ва сехиргарлар уша даврнинг хонаки файласуфлари 
эди л ар, атбатта.
Мифологии дунёкараш билан дастлабки содда фалсафий карашлар 
омухтаси сифатида диний дунёкараш уз-узидан шаклланган. Мифологияда 
нарса ва унинг образи, моддийлик ва маънавийлик бир-биридан ажралмаган 
яхлит холатда тавсифланса, диний дунёкараш буларни бир-биридан ажратиб 
тавсифлайди.
Диний 
дунёкараш 
тарихий 
тараккиётнинг 
нисбатан 
кейинги 
боскичларида вужудга келган булиб, у оламни, табиий ва ижтимоий 
ходисаларни илохий кучлар таъсири ва муъжизасига боглаб тушунтиради. Шу 
билан биркаторда диний дунёкараш табиат, олам борлотидан ташкари илохий 
борликнинг мавжудлигини тан олади. Диний дунёкарашнинг хусусиятлари:
—диний дунёкарашнинг мохиятида Олий ибтидони барча нарсалар, бутун 
оламнинг яратувчиси ёки биринчи сабаб, деб тан олиш ётади;
—диний дунёкарашнинг асосини диний имон ва эътикод ташкил этади. 
Диний имон Олий ибтидо (худо, олий рух ва хж.)га сигинишни, шунингдек, 
индивидлар онгидаги диний тасаввурлар, карашлар, образларни 
уз
ичига олади; 
—диний дунёкараш хиссий-эмоционал хусусиятга эгадир;
—диний дунёкараш диний акидаларда уз ифодасини топади, хар бир 
диннинг уз акидалари мавжуд;
—диний дунёкараш таркибига сигиниш, тоат-ибодат килиш, анъанага 
айланган урф-одат, расм-русум, маросимлар системаси киради;
—диний дунёкараш на факат инсон онгига, шу билан бирга унинг 
рухиятига каратилган булиб, у турли хикматлар, афсоналар; фалсафий фикрлар 
оркали шакллантирилади.
Диний дунёкараш хакида фикр юритганда, унинг м аш унида одамларнинг 
ахлок-одоб хакидаги минг йиллар давомида туплаган билимлари ва тарихий 
тажрибалари акс этганлигини, дин узок даврлар мобайнида одамларни 
тарбиялаш га 
йуналтирилганлиги, 
у 
одамларни 
бахамжихат 
яшашга 
ундаганлигини унутмаслик лозим. Дин маънавиятнинг таркибий кисми 
эканлигини 
унутмаган 
ва диний 
кадриятларни 
хурмат килган холда, 
фукороларни, айникса ёш авлодни замонавий, дунёвий фанлар асосида илмий-
24


фалсафий дунёкараш ни шакллантириш замон талаб и экашшгини назарда тутиш 
керак.
И.А.Каримов таъкидлаганидек, «Биз бундан буён хам ахолини энг олий 
рухий, ахлокий ва маънавий кадриятлардан, тарихий ва маданий меросдан 
бахраманд килиш тарафдоримиз. Лекин биз хеч качон диний даъватлар 
хокимият учун кураш га, сиёсатга, иктисодиёт ва конунчиликка аралашиш учун 
дин байрок булиш ига йул куймаймиз. Чунки бу холни давлатимизнинг 
хавфсизлиги, баркарорлиги учун жиддий хавф-хатар деб хисоблаймиз».2
М ифологик ва диний дунёкарашларда 
фалсафа 
унсурлари 
хам 
булиб, 
дастлаб 
эрамиздан аввалги туртинчи, учинчи минг 
йилликларида кадимий Ш арк мамлакатларида илмий фикрлар, у билан боглик 
равишда оламни фалсафий англаш вужудга кела бошлаган. Фалсафий 
дунёкарашнинг узига хос томонлари куйидагилардан иборат:
—фалсафий дунёкараш 
оламни 
фан 
ва 
акдга асосланган холда 
тушунтиришдир. 
Ш у 
маънода 
фалсафий 
дунёкараш 
дастлаб 
илмий 
дунёкарашнинг синоними тарзида вужудга келган;
—фалсафий дунёкараш одамларнинг олам хакидаги яхлит тизимга 
солинган билимлари йигиндисидир. Шу маънода фалсафий дунёкараш табиат, 
жамият, инсон маънавий ривожланишининг энг умумий конуниятлари 
тугрисидаги маълумотларни узида мужассамлаштиради;
—фалсафий дунёкараш оламни кандай булса шундайлигича, хеч кандай 
кушимчаларсиз тушунтиради. Олам эса мураккаб, у ноорганик ва органик олам, 
табиат, инсон ва жамиятни ташкил этувчи нарсалар, ходисалар йигиндисидан 
иборат;
—илмий-фалсафий дунёкарашга мувофик нотирик ва тирик табиат, 
жамики нарса ва ходисалар, бутун мавжудот доимо харакат, узгаРиш> 
тараккиётда; оламда хеч кандай нарса, ходиса йукки, у уз-узича мавжуд булсин. 
Барча нарса ва ходисалар узаро бир-бирлари билан боглик, бири иккинчисига 
таъсир курсатади. Бу богликлик, алокадорлик уларнинг доимий равишда 
узгариб, ривожланиб туришига олиб келади.
Ш уни таъкидлаш лозимки, фалсафий дунёкараш ва илмий фалсафий 
дунёкараш туш унчалари бор. Уларни айнанлаштириш хам ёки бир-бирига терс 
куйиш хам индивидларни хакикий холатдан чалгитади.

Download 9,08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish