Nigora Erkaboyeva pedagogik mahorat (O‘quv qo‘llanma) Toshkent

Yusuf Xos Hojib (XII asr; “Qutadg‘u bilig” («Baxt keltiruvchi bilim» asari):
Ey fareand, agar sen har qanday notiq bo‘lsang ham, o‘zingni bilganlardan pastroq tutgil, toki so‘z bilimdonligi vaqtida bekor bo‘lib qolmagaysan. Ko‘p bilu, oz so‘zla, kam bilsang, ko‘p so‘zlama, chunki aqlsiz kishi ko‘p so‘zlaydi, deganlarki, jim o‘tirish salomatlik sababidir. Ko‘p so‘zlovchi aqlli odam bo‘lsa ham, xalq uni aqlsiz deydi...
So‘zni ko‘p so‘zlama, kamroq so‘zla.
Tuman (ming) so‘z tugunini shu bir so‘z bilan yech. Tilning foydasi talaydir, ortiqcha hovliqma,
Goho til, maqtaladi, goho so‘kiladi. Modomiki shunday ekan, so‘zni bilib so‘zla,
So‘zing ko‘r uchun ko‘z bo‘lsin, (u) ko‘ra bilsin.
Ahmad Yugnakiy (XII—XIII asrlar; “Hibbatul haqoyiq” asar):
So‘zni uqib so‘ela, shoshib gapirma (keraksie, yaramas) so‘zlarni yashir, Yaramas gaping tufayli keyin boshingni yashirib yurma.]
Amir Xisrav Dehlaviy (XIV asr; “” asari):
So‘zlaringda bo‘lsa fikru o‘y yoniq, Bo‘lsin har so‘zingda bir nuqta aniq.
Nazm aytsam, aytaman ta’b o‘lchovida o‘lchabon, Ulchanib aytilsa nuqta, bo‘lmas uchov besamar.
Alisher Navoiy (1441-1501 yillar; «Mahbubul-qulub» asari):
Saodatbaxsh ruhning tiniqligi manba ham til, baxtsizliklar yulduzining boshlanishiga sabab ham til. Tiliga kuchi yetadigan (kishi) aql podshosidir; so‘zga ahamiyat bermaydigan (kishi) la’natlangan, past (kishi) dir. Til go‘zal va dillarni olovlantiruvchi bo‘lishi bilan birga, (so‘zlovchining) dilidagini aks ettirsa, yanada yaxshiroq bo‘ladi.
Til muncha sharaf bila nutqning olatidir va ham nutqdurki, agar nopisand zohir bo‘lsa, boshning ofatidir.
Tilning shirin, yoqimli va yumshoqligi foydadir. Chuchuk til achchiqqa aylansa, ommaga (tinglovchiga) zarar yetadi. Qandni mast qnluvchi aroq qilsalar, harom bo‘ladi. Chuchuk so‘zni toza ko‘ngnllar simiradi... So‘zni ko‘nglingda pishitib olmaguncha so‘zlama, ko‘nglingda bo‘lgan har qanday fikrni ham ayta berma.
... so‘zlar va saboqlardin murod ma’nidur. Har kimsaki nutqi farovon bo‘lmas,
Til ranjiga tsilmoqligi imkon bo‘lmas.
(Tilni azob chekib o‘rganmagan kishining nutqi ravon bo‘lmaydi). Gulshane keldi jismi insoniy,
Nutq oning bulbuli xush ilhoni. Bo‘lmasa so‘z, ajab balo bo‘lgay, Bulbuli nutq benavo bo‘lgay.
Ham so‘z ila elga o‘limdan najot, Ham so‘z ila topib o‘lik tan hayot.

2.