Нигинахон шермухамедова

Voqelik esa imkoniyatning nisbatdoshi bo‗lib, real holat va mavjud 
bo‗lgan hodisalarni ifodalaydigan kategoriyadir.
. 
Voqelik
tushunchasi ikki 
ma‘noda ishlatiladi. Birinchidan, voqelik – bu mavjud borliq, biz yashayotgan 
dunyo, uning ongimizdagi in‘ikosidir. Voqelik tushunchasi ayrim predmetning 
borlig‗iga ham tegishlidir. Bu ma‘noda u ob‘ektning holatini tavsiflovchi mazkur 
lahzadir. Ikkinchidan, voqelik ro‗yobga chiqqan imkoniyat sifatida tavsiflanadi. Bu 
ma‘noda voqelik tushunchasi imkoniyat kategoriyasining nisbatdoshi hisoblanadi. 
Ular bir-biriga o‗tuvchi qarama-qarshiliklardir. Imkoniyat potensial, voqelik esa 
aktualdir. Imkoniyat – abstrakt va mazmun jihatidan qashshoq tushuncha. Voqelik 

---

521 
– muayyan va mazmunan boy tushuncha, chunki u ko‗p sonli xossalar, individual 
betakror jihatlarni o‗z ichiga oladi. Demak, voqelik olam qonunlarining zaruriyat 
asosida ro‗yobga chiqqan imkoniyatini, mavjud bo‗lgan narsa va hodisalarni 
bildiradi. 
Voqelik – amalga oshgan, aktuallashgan borliqni tavsiflovchi falsafiy 
kategoriya.
Voqelik taraqqiyot davomida amalga oshgan imkoniyat bo‗lib, o‗z navbatida, 
yangidan-yangi imkoniyatlarni vujudga keltiradigan chek-chegarasiz jarayondir. 
Imkoniyat va voqelik narsa, hodisa, voqealar rivojining ikki izchil darajasi, 
sababning oqibatga tomon harakati, tabiat, jamiyat, inson tafakkurining sababli 
aloqalari namoyon bo‗lishining ikki muqarrar bosqichidir.
Voqelik keng va tor ma‘nolarda tushuniladi. Keng ma‘noda ob‘ektiv olamning 
o‗zida mavjud bo‗lgan barcha turli-tuman narsalar, hodisalar, voqealar, jarayonlar 
yig‗indisi tushunilsa, tor ma‘noda ayrim narsa, hodisaning muayyan vaqt va 
muayyan sharoitdagi holati tushuniladi. Keng ma‘nodagi voqelik abadiy bo‗lsa, tor 
ma‘nodagi voqelik o‗tkinchi, vaqtinchalikdir.
Voqelik borliqning mavjud holati bo‗lsa, imkoniyat esa ehtimollik bilan 
muqarrarlik oralig‗idagi holatdir, ya‘ni u hali aniq-ravshan voqelikka aylanmagan, 
ammo ob‘ektiv olamda yuzaga kelish va rivojlanish maylini boshi-dan 
kechirayotgan reallikdir. Makro va mikroolamda imkoniyat va voqelik o‗z ichki 
qonunlari asosida biri ikkinchisiga o‗tib tursa, ijtimoiy sistemada bu aloqadorlik 
o‗ziga xos shaklda namoyon bo‗ladi. CHunonchi, ijtimoiy tizimlar rivojida aql 
sohibi — odamzot ishtirok etadi. Ayrim shaxslar va ijtimoiy guruhlar muayyan 
tarixiy davr hamda sharoitda aniq maqsad sari faoliyat ko‗rsatishlari uchun, jamiyat 
qonunlarining amal qilishini, ya‘ni imkoniyatni voqelikka aylanishining o‗ziga xos 
xususiyatlarini bilishlari zarur. Masalan, har bir millatning mustaqil taraqqiyot 
yo‗liga tushib olishi tarixiy-tadrijiy jarayon bo‗lsada, ana shu qonuniyatli jarayonni 
ro‗yobga chiqarish uchun shu millatga mansub ayrim shaxslar, qatlamlar va 
ijtimoiy guruxlarning milliy ehtiyojlarni anglashiga, imkoniyatni voqelikka o‗z 
vaqtida aylantira olish mahoratiga ham bog‗liq bo‗ladi. Agar tub milliy manfaatlar 
himoyachisi bo‗lgan shaxslar, siyosiy partiyalar va harakatlar real imkoniyat bilan 
mavhum imkoniyatning farqiga bormasalar, ularni bir-biriga aralashtirsalar, turli 
sotsial larzalarga sababchi bo‗ladi.