Нигинахон шермухамедова

Umumiylik.
Umumiylik yakka narsaning mohiyatini aks ettiradi. 
«Umumiylik» kategoriyasi narsa, hodisa, jarayonlarga xos asosiy, doimiy 
takrorlanadigan belgilar va xususiyatlar yig‗indisini bildiradi. 
Ayrim narsaning 
muayyan turkumga mansub barcha narsalar bilan o„xshashligini belgilovchi 
xossalar umumiylik kategoriyasi 
bilan ifodalanadi Bu kategoriya narsalarning kelib 
chiqish jihatidan umumiyligini, ular taraqqiyot umumiy zanjirining uzviy bog‗liq 

---

483 
halqalari ekanligini, bir xil qonuniyatlarga bo‗ysunishi mumkinligini anglatadi. 
Masalan, har qanday o‗tish davri eski jamiyatdan yangisiga o‗tish muammolarini 
hal etilish shakli bo‗lib, uning mazmuni mavjud ijtimoiy, iqtisodiy munosabat, 
tartiblarni tubdan o‗zgartirishdan iboratdir. Xususan, O‗zbekistondagi hozirgi 
o‗tish davrida ham ana shunday o‗zgarishlar amalga oshmoqda, ammo bu 
jarayonda faqat mamlakatimizgagina xos xususiyatlar mavjud. Xullas, umumiylik 
ayrimlikka nisbatan keng mazmunga ega, u ayrim narsa, hodisa va jarayonlarga xos 
bo‗lgan ichki qonuniyatni, umumiy asosni, o‗xshashlikni anglatadi. Umumiylikni 
faqat mohiyatni aniqlash orqali ochib berish mumkin. YAkkaliksiz umumiylik 
sezgilar 
darajasida 
idrok 
etiladigan 
belgilardan, 
ayrimlikning 
betakror 
individualligi, boyligidan mahrum bo‗lgan abstraksiya bo‗lib qoladi. YAkkalik va 
umumiylikning keltiriladigan ta‘riflari ularni ayni bir ayrim ob‘ektning tomonlari 
sifatida tavsiflaydi. Masalan, hayot bugungi kunda oqsilli jismlar va nuklein 
kislotalarning mavjudlik shakli sifatida tavsiflanadi. Irsiyat va o‗zgaruvchanlik – 
butun tiriklikning umumiy xossalari. Ammo oqsilning kimyoviy tarkibi va ayniqsa 
tuzilishi har bir organizmda individual darajada betakrordir. Bu bir jonzotni boshqa 
jonzotdan farqlash imkonini beruvchi birdan-bir xossadir. Mantiqda yakkalik va 
umumiylik – tushunchalar tavsifi berilgan. Unga ko‗ra umumiylik tushunchasida 
ikki va undan ortiq predmet, yakkalik tushunchasida esa – bitta predmet 
tushuniladi. Grammatik jihatdan umumiylik turdosh ot bilan, yakkalik esa – atoqli 
ot bilan ifodalanadi. 
Falsafada yakkalik va umumiylik borliq hodisalarining 
o„xshashligi va farqlarini belgilovchi xossalardir.
O‗rta asrlar falsafasida umumiy tushunchalar tabiati haqidagi masala 
atrofidagi bahs uning ishtirokchilari realistlar va nominalistlarga bo‗linishiga olib 
keldi. Realistlar umumiylikni yakkalikdan ajratib, umumiylikni mustaqil holda 
mavjud hodisa sifatida, narsalar paydo bo‗lgunga qadar – narsalarning (Xudo 
aqlidagi) ilk timsoli sifatida, narsalarda – Xudoning ro‗yobga chiqarilgan g‗oyasi 
sifatida talqin qilganlar. SHunday qilib, 
realistlar fikricha
umumiylik narsalarga 
qadar, narsalarda va narsalardan keyin narsaning muayyan g„oyasi
sifatida 
mavjud bo‗ladi. 
Nominalistlar esa, aksincha, faqat yakka narsalar amalda mavjud, 
umumiy tushunchalar esa, ayrim narsalarning nomlari, xolos, deb hisoblaganlar
. 
Mazkur tasavvurlar aks sadosiga bugungi kunda ham, masalan, umumiylik 
ob‘ektlar to‗plami bilan, yakkalik esa – bitta predmet bilan tenglashtirilgan holda 
duch kelish mumkin. Amalda umumiylik va yakkalik kategoriyalari ob‘ektlarni 
emas, balki ularning xususiylik tomonlari sifatida birgalikda mavjud bo‗lgan 
xossalarini aks ettiradi. Umumiylik va yakkalikning birligi o‗ziga xosdir, chunki 
ularning har bir ob‘ektdagi ko‗rinishi, uyg‗unligi, birining ikkinchisidan ustunligi 
betakrordir. SHu sababli har bir ayrim hodisa, narsa – 
xususiydir
.
Xususan, «yakkalik» kategoriyasi narsada, hodisada faqat shu narsaga, 
hodisaga xos bo‗lgan jihatni aks ettiradi. «Umumiylik» - bu narsalar va hodisalar 
o‗rtasida muayyan sifat jihati doirasida amalda mavjud bo‗lgan ayniylikdir. 
YAkkalik ham, umumiylik ham mustaqil mavjud bo‗lmaydi. Ayrim narsalar, 
hodisalar, jarayonlar mustaqil mavjud bo‗ladi. Umumiylik ham, yakkalik ham 
faqat ayrim narsa yoki hodisadagina mavjuddir. Har qanday ayrim narsa yoki 
hodisa qarama-qarshiliklar birligi hisoblanadi. Bir vaqtning o‗zida u ham yakkalik, 

---

484 
ham umumiylikdir. Har qanday umumiylik ayrim narsa, hodisaning tarkibiy qismi, 
elementi hisoblanadi, chunki u ayrim narsa yoki hodisani to‗liq emas, balki bir 
yoqlama – narsalarda mavjud ayniy jihatlarni aks ettiradi. YAkkalik o‗z 
mohiyatiga ko‗ra mavhum hisoblangan umumiylikdan boyroqdir. Ammo 
umumiylik narsaning mazmuni, mohiyatini chuqurroq yoritadi.