Нигинахон шермухамедова

 
 
 
 
 
 

---

243 
 

---

244 
 

---

245 
VAQT VA MAKONDA IN‘IKOS, ENERGIYA VA AXBOROTNING 
O‗ZARO TA‘SIRI
In‘ikos tushunchasi. 
Materiyaning umumiy xossasi sifatidagi in‘ikos 
to‗g‗risidagi gipoteza asosida in‘ikos nazariyasi yaratildi. Bu nazariyada in‘ikos 
har xil shakllarining evolyusiyasi ongning paydo bo‗lish tarixi sifatida amal qiladi. 
In‘ikos xossasi jonsiz, jonli va fikrlovchi materiya o‗rtasida bog‗lovchi bo‗g‗inga 
aylanadi. Inson tafakkuri tarixida in‘ikos muammosini echishga olam ruhga, tabiat 
esa sezish qobiliyatiga ega, degan g‗oyani ilgari surgan gilozoizm juda 
yaqinlashgan. «D‘alamberning Didro bilan suhbati» dialogida «Hamonki, 
materiyaning sezish qobiliyati uning umumiy va muhim xossasi ekan, tosh ham 
sezadi, deb taxmin qilish mumkinmi?», degan savolga Didro: «Nega mumkin 
emas?», deb javob beradi
1
. Javob ko‗p jihatdan asossiz, lekin gilozoizmning tabiat 
bevosita emas, balki o‗z vakili - inson orqali sezadi va fikrlaydi, degan g‗oyasini 
e‘tirof etish mumkin.
Xo‗sh, in‘ikos nima? 
Tabiat ob‟ektlari va hodisalarining umumiy xossasi 
sifatidagi in‟ikos – avvalo, o„zaro ta‟sirdir
. 
U bir jism boshqa jismga ta‟sir 
ko„rsatishini, boshqa jism esa birinchi jism ta‟siriga javob berishi yoki undan 
ta‟sirlanishini nazarda tutadi (A

V; V

A). Bunday
o„zaro ta‟sir tarzida 
namoyon bo„ladigan in‟ikosda, bir jism o„ziga xos xususiyatlarining boshqa 
jismda aks ettirish jarayoni tushuniladi
. Binobarin, in‘ikos tashqi ta‘sirga mos 
o‗zgarishlar majmuini ifodalaydi. Bunda o‗zaro ta‘sir natijasida aks etuvchi 
tizimlarning strukturalaridan go‗yoki «nusxa» ko‗chirib olinadi va aks ettiruvchi 
tizimlarning alohida strukturalarida o‗zgartirilgan ko‗rinishda, «izlar», «muhrlar» 
shaklida aks ettiriladi. In‘ikosni o‗zaro ta‘sirga kirishuvchi narsa va hodisalarning 
o‗z tarkibi hamda xossalarida ayni shu o‗zaro ta‘sirning izlarini qoldirish qobiliyati 
sifatida tushunish mumkin.