Нигинахон шермухамедова

Irsiy injeneriyaning biosferaga ta‘siri
. 
Irsiy injeneriya usullaridan jonli 
tabiatning evolyusiyasini modellashtirish uchun foydalanish ham mumkin. 
Nazariy 
va eksperimental tadqiqotlar bunday modellashtirishni amalga oshirish 
mumkinligini ko‗rsatadi. Ayrim olimlar (V.A.Ratner, A.A.Jarkix, N.A.Kolchanov, 
1
Каранг: Горшков ВТ., Кондратьев К.Я., Лосев КС. Глобальная экодинамика и устойчивое развитие: 
естественно-научные аспекты и «человеческое измерение» / / Экология. 1999. №3. -165-6.
1
Биоорганическая химия на пороге нового тысячелетия / / Вестник Российской академии наук. - 1999. Т. 69. 
№4. - 295-6.
2
Биоорганическая химия на пороге нового тысячелетия / / Вестник Российской академии наук. - 1999. Т. 69. 
№4. - 295-6.

---

200 
S.N.Rodin va b.) molekulyar evolyusiya nazariyasining asosiy muammolarini 
tadqiq qilish jarayonida molekulyar-genetik boshqaruv tizimlarining evolyusion 
dinamikasini kompleks tavsiflashga asoslangan bu nazariya molekulyar evolyusiya 
jarayonining stoxastik xususiyatini va uning tur xosil bo‗lish negizi sifatidagi rolini 
ko‗rsatishini aniqladi
1
. Ushbu yo‗nalish hozirgi vaqtda mashhur bo‗lgan ilmiy 
tadqiqotning sinergetik paradigmasiga mos keladi va uning evristik salohiyatini 
namoyon etadi. Eksperimental tadqiqotlar sut emizuvchilarning sun‘iy 
xromosomalari negizida yaratilgan vektorlardan foydalanishning samaradorligini 
namoyish etmoqda. Bugungi kunda hujayra injeneriyasi - hujayra biologiyasi, 
oqsillar kimyosi va bioinjeneriya sohasidagi tadqiqotlarning natijalariga 
asoslangan istiqbolli texnologiya rivojlanmoqda
2
. Bularning hammasi irsiy 
injeneriya yaqin kelajakda sayyoramizning jonli tabiati evolyusiyasini 
modellashtirish imkonini berishi, biosferani boshqarish muammosi va pirovardida 
dunyo miqyosidagi ekologiya muammosi hal qilinishiga umid bag‗ishlaydi. 
Biosferaning murakkab muammolarini va ekologiya masalalarini hal qilishda 
irsiy injeneriyadan foydalanishning samaradorligi muayyan darajada qadriyatlarga 
munosabat tizimi bilan ham belgilanadi. Hozirgi vaqtda milliy va xorijiy 
adabiyotlarda inson faoliyati zamirida antropotsentrizm yotishi kerakmi yoki 
biotsentrizmmi, degan masala yuzasidan bahs ketmokda. Birinchi, antropotsentrik 
yondashuvga ko‗ra inson aqlli jonzot sifatida madaniyatni yaratgan universal 
(dunyo miqyosida) rivojlanish hodisasi hisoblanadi. U ekologik tangliklarga to‗la 
tabiat bilan abadiy qarama-qarshilikda bo‗ladi. SHu bois, birinchidan, boshqa har 
qanday tur va umuman tabiat manfaatlari oldida inson manfaatlarining ustunligi, 
ikkinchidan, biologik tur sifatidagi insoniyat manfaatlari oldida inson shaxsi 
manfaatining ustunligi, uchinchidan, shakllangan biologik muayyanlik sifatidagi 
insoniyat manfaatlari oldida madaniy va tafakkur egasi sifatidagi insoniyat 
manfaatlarining ustunligi ta‘minlanishi lozim
3
. Bu erda evolyusiya va 
insonparvarlik tamoyillari asosida tuzilgan ekologik etikaning asosiy tamoyillari 
ta‘riflangan. 
Ikkinchi, biotsentrik yondashuv zamirida fransuz tadqiqotchisi L.Ferri ilgari 
surgan «teran» ekologiya g‗oyasi yotadi. Uning «YAngi ekologik tartib» kitobida 
ikki falsafiy muammo haqida so‗z yuritiladi: 1) tabiat o‗z holicha qimmatga egami; 
2) ekologiya bilan hozirgi dunyoning o‗zaro nisbati qanday. Bunda ustuvorliklar 
quyidagi ketma-ketlikda joylashtiriladi: daraxt, hayvon, inson
4
. Ushbu 
konsepsiyaning mufassal tahlili uning barcha ijobiy va salbiy tomonlarini 
ko‗rsatadi va u hozirgi sharoitga mos kelmaydi, degan xulosaga kelish imkonini 
beradi
3
.