Нигинахон шермухамедова

CHeklilik va cheksizlikning ziddiyati. 
Biron-bir sohada muammoli, chigal 
holatga duch kelsak, ba‘zan tuyg‗ularimizga erk berib: «Bu qachon tugar ekan!», 
deymiz, yoki «Bu ham qachondir tugaydi-ku», deb, o‗zimizni yupatamiz. 
Darhaqiqat, real hayotda muayyan siklda o‗z yakuniga ega bo‗lmagan vaziyatlar, 
jarayon va hodisalarga hech qaerda duch kelmaymiz. Xuddi shuningdek muayyan 
bir narsaning mutlaq va abadiy narsaga aylanishiga ham duch kelmaymiz. U 
albatta, o‗tmishga aylanadi, o‗z mavjudligi bilan biror iz qoldiradi, boshqa 
jarayonlar va o‗zaro ta‘sirlarda saqlanib qoladi. Falsafada bunday masalalar 
«cheklilik» va «cheksizlik» kategoriyalari orqali ifodalanadi. CHeklilik, uning 
ziddi bo‗lgan cheksizlik singari, umumiylik va zarurlik maqomiga ega bo‗lgan 
umumiy va universal tushunchalar – falsafiy kategoriyalar sifatida tushuniladi.
CHeklilik – narsalar, jarayon va hodisalarning muayyanliligini va 
ob‟ektning mavjudlik chegarasini qayd etuvchi tavsifni ifodalash uchun 
mo„ljallangan falsafiy kategoriya.
CHeklilik chegarasi ob‘ekt intihosini boshqa 
ob‘ektdan ajratib turadi va ularni bir-biriga bog‗laydi. G.Gegel cheksizlik har narsa 
o‗z chegarasiga ega ekanligi, bu erda u barham topishi, yo‗qlikka aylanishini 
ta‘kidlagan
1
. Umuman olganda, barcha tug‗ilgan narsalarning muqarrar o‗limi 
haqida fikr yuritmagan birorta ham atoqli faylasuf yo‗q.
Inson borlig‗i chekliligining «kashf» etilishi nafaqat mavjudlikning qat‘iy 
chegaralarini, balki cheksizlikni - bir-birini almashtiruvchi avlodlarning hamisha 
bir xil safini ham ko‗rsatdi. Kundalik hayotda biz narsalarni farqlash va ularning 
holatlari vaqtda o‗zgarishini kuzatish, masalan, kunni tundan farqlash, yil fasllarini 
adashtirmaslik imkonini beruvchi muayyan chegaralarni ko‗p qayd etamiz. 
SHunday qilib, muayyanlik va chegara cheklilikning asosiy, eng muhim jihatlari 
hisoblanadi.
1
Гегел Г. Феноменология духа. –М.: 1996. –С.172 

---

97 
Falsafada makon-miqdor chegaralari (masalan, davlatning hududiy 
chegaralari) va sifat chegaralari (yosh davrlari) farqlanadi. Ammo chegara nafaqat 
ajratadi, balki birlashtiradi, aloqa qilish, chegara orqali o‗tish imkonini beradi. Bu 
qarama-qarshilikni ifodalash uchun G.Gegel va I.Kant o‗zgacharoq ma‘noda 
ishlatgan «borliq o‗zida» va «o‗zga uchun borliq» tushunchalarini muomalada 
qo‗llagan.
CHeklilikni qotib qolgan, harakatsiz narsa deb tushunmaslik kerak. 
CHeklilikning mohiyati shundan iboratki, u o‗zini o‗zi inkor etadi, intiho sari 
harakatlanadi. SHu sababli cheklilik 
harakatdan tashqarida emas, balki faqat 
harakatdadir.