Нигинахон шермухамедова

Harakat va harakatsizlikning o‗zaro nisbati.
Falsafada harakat nafaqat 
turli jismlarning makonda mexanik siljishi sifatida, balki tabiiy jarayonlar va 
hodisalar holatlarining har qanday o‗zgarishi sifatida ham tushuniladi. Kengayib 
borayotgan Metagalaktika ham, o‗zaro ta‘sirga kirishayotgan elementar zarralar 
ham, ko‗payayotgan, moddalar almashinuvini amalga oshirayotgan tirik hujayralar 
ham, ijtimoiy jarayonlar va hokazolar, shu jumladan fikrlash faoliyati jarayonlari 
ham harakatda bo‗ladi. 
Agar biz biron-bir tabiiy ob‘ekt yoki hodisani ularning tabiiy holatida anglab 
etmoqchi bo‗lsak, «harakat» tushunchasini chetlab o‗tishimiz mumkin emas. Bir 
qarashda, oddiy ong nuqtai nazaridan bu noto‗g‗ri, zero, aytaylik, Alp tog‗lari yoki 
Misr ehromlarini kuzatar ekanmiz, biz ular abadiy 
harakatsizlik
holatida 
ekanligining guvohi bo‗lamiz. Ammo 
bu harakatsizlik nisbiydir
. Umuman 
olganda, butun Koinot ulkan aylanma harakat holatida bo‗lib, bu erda bizning 
sayyoramiz Quyosh atrofida, u bilan birga – bizning galaktikamiz markazi atrofida, 
u bilan birga esa – galakatik sistema markazi atrofida aylanadigan kichik bir 
zarradir.
Harakatsizlik holatidagi narsalar strukturasi ham tinimsiz o‗zgarish 
jarayonini boshdan kechiradi, chunki uzluksiz harakatda bo‗lgan elementar 
zarralardan tashkil topadi. Temperatura o‗zgarishlari, kimyoviy tarkib o‗zgarishlari 
va shu kabilar bunday harakatning tashqi ko‗rinishlari hisoblanadi. SHuningdek, 
atomlar va molekulalar ham Koinotda yuz bergan evolyusiya jarayonlari 

---

142 
mahsulidir. Ular bizning Metagalaktikamiz mavjudligiga zamin hozirlagan Katta 
portlashdan keyingina vujudga kelgan. Buning ustiga hozirgi zamon geografiyasi 
qit‘alar bir-biriga nisbatan siljishini isbotladi. Ular ajralgan muz bo‗laklari kabi 
Erning qaynoq magmasi bo‗ylab yiliga bir necha santimetr tezlikda harakatlanadi.
SHunday qilib, 
harakat abadiy va yo„q bo„lmas, materiyadan ajralmas va 
mutlaqdir. Harakatsizlik esa nisbiy bo„lib, o„tkinchi xususiyatga ega.
Harakat 
shuning uchun ham mutlaqki, u umumiy ahamiyat kasb etadi va (harakatsizlikdan 
farqli o‗laroq) biron-bir tashqi omilga bog‗liq bo‗lmaydi. Oqilona nuqtai nazardan 
u boqiydir, chunki dunyoda uning boshi ham, oxiri ham ko‗rinmaydi va zamirida 
kamida ikki kuch – tortish va itarish yotuvchi har qanday borliqning o‗z-o‗zidan 
harakati sifatida amalga oshadi.