Нерв системаси касалликлари

Олигодендроглиоцитлар ўсимталари сонининг камроқ бўлиши, ядролари-нинг бир мунча тўқ ва майда бўлиб, лимфоцитларга ўхшаб туриши билан астроцитлардан фарқ қилади, бу ҳужайраларнинг ядролари атрофида оқиш гардиш бўлади. Бу турдаги глия ҳужайралари миянинг кулранг моддасида ҳам, оқ моддасида ҳам бор. Кулранг моддада улар нейронлар атрофидан жой олади ва шу сабабдан сателлит-ҳужайралар деб аталади. Олигодендроглиоцитнинг асосий вазифаси марказий нерв системасида жойлашган нерв ҳужайраларининг аксонлари учун миелин ҳосил қилишдир. Миелин олигодендроглиоцитларнинг мембранаси бўлиб, аксонларни спиралга ўхшаб ўраб туради ва таркибида асосий оқсил миелин моддасидан ташқари гликопротеид ҳам бўлади. Миелиннинг йўқолиб кетиши ёки деструкцияга учраши, - бундай ҳодиса демиелинловчи касалликларда кузатилади, - ё нерв импульслари ўтишининг кескин издан чиқишига ёки бутунлай тўхтаб қолишига олиб келади.
Эпендима ҳужайралари. Мия қоринчаларининг юзаси бир қават кубсимон шаклдаги ҳужайралар билан қопланган. Булар бирор жойда деструкцияга учраганида субэпендимал астроцитларда компенсатор пролиферация бошланиб, қоринчалар деворларида майда тугунлар пайдо бўлади (грануляр эпендимит). Захм ва бошқа патологик жараёнларда ана шундай тугунлар кузатилади. Эпендима ҳужайралари цитомеголавируслар учун нишондир.
Микроглия. Микроглия ҳужайралари мононуклеар-фагоцитар системага киради. Улар кўзга ташланмайдиган бўлади ва тўқ тусли майда-майда овал ядролар кўринишида топилади. Уларнинг цитоплазмаси, худди ўсимталари сингари, алоҳида бўёқлар билан бўялганидагина кўринади. Мия тўқимаси зарарланганида улар фаоллашиб, ядролари йирикроқ бўлиб қолади. Айни вақтда мия тўқимасида қондан пайдо бўладиган кўпикли макрофаглар топилади. Микроглия қай тариқа шундай макрофагларга айланиб қолади деган масала кўп баҳсларга сабаб бўлмоқда.
Юқорида айтиб ўтилганидек, нерв системаси касалликлари жуда хилма-хил бўлиб, қон айланишининг бузилиши, яллиғланиш, дистрофия туфайли келиб чиқиши мумкин. Марказий ва периферик нерв системасининг ўсмалари ҳам каттагина ўринда туради.