Neftning kimyoviy tarkibi va bu haqda qisqacha ma’lumot. Neft fraksiyalari va neftni haydash qurilmalari

Mavzu: Neft

Reja:

1. 
   Neftning kimyoviy tarkibi va bu haqda qisqacha ma’lumot.
   
2. 
   Neft fraksiyalari va neftni haydash qurilmalari
   
3. 
   Neft yonilg‘ilarining asosiy turlari va sifati
   
4. 
   Neft moylari, turlari va ularni olish usullari.
   

Sanoatda neft juda katta ahamiyatga ega, chunki undan xalq xо‘jaligi ehtiyojlarini qondiruvchi turli xil maxsulotlar olinadi. Masshtan, neft raketalar uchun, dizel hamda ichki yonuv dvigatellari uchun
nilg‘i olishda eng boy manba hisoblanadi. Neftdan fakatgina mashinalar uchungina emas, balki uy-rо‘zg‘orda. korxonalarda ham yoqish uchun ishlatiladigan mahsulotlar (tabyiy gaz, qoramoy-«mazut») chiqadi. Surkov moylari, alkan moyi. ya’ni vazelin va boshqalar ham neft mahsulotidir.
Neft tarkibidagi maxsulotlarni ajratib olish uchun u turli usullar bilan qayta ishlanadi. Bu usullar orasida keng tarqalgani neftni fraksion haydashdir; bunda neft tarkibidagi mahsulotlar qaynash haroratiga qarab birin-ketin ajralib chiqadi. Neft haydalganda avvalo uning eng yengil qismi - gazsimon uglevodorodlar ajralib chikadi.

Rektifikatsiya qurilmasani umumiy kо‘rinisha
Neft haydalganda, asosai, uch xil fraksiyaga ajratiladi:
-150° gacha - gazolin ya’ni benzinlar.
-150° dan 300° gacha- kerosin.
- 300° dan yuqori - neft qoldigi, ya’ni koramoy (mazut).
Ajratib olingan uchala fraksiyaning har biri qaytadan haydaladi va turli xil mahsulotlar olinadi. Neft rektifikatlash qurilmasida haydaladi.
Rektifikatlash qurilmasi, asosan, uch xil qurilmadan tashkil toptan bо‘lib, birinchi qurilma kub (1) deyiladi. Haydalayotgan modda aralashmasi kub da buklanib ikkinchi qurilmaga, ya’ni rektifi­katsion kolonnaga (2) о‘tadi. Aralshma rektifikatsion kolonnada
fraksiyalarga ajraladi va alohida fraksiyalar sovitish qurilmasida (3) kondensatlanadi (suyuqlikka aylanadi).
Beizinlar fraksiyasi. Bu fraksiya molekulasida uglerod atomlarining soni 5 dan 9 gacha bо‘ladigan yengil utlevodorodlardan iborat bо‘lib, ulardan quyidagi mahsulotlar olinadi.
-Yengil benzin-gazolin yoki petroley efiri. Kdynash xarorati 40-70 S, solishtirma massasi 0,64-0,66 g/sm¹. Petroley efiri asosan, erituvchi sifatida ishlatiladi.
-Urtacha benzin (xakikiy benzin). Qaynash harorati 70-120 °S; zichligi 0,70g/sm\ Benzin fraksiyasi texnikaning qaysi sohasida ishlatilishiga kо‘ra aviatsion, avtomobil benzini va hokazolarga bо‘linadi. Texnikada о‘rta benzin fraksiyasi, asosan, ichki yonuvchi dvigatellarida yonilg‘i sifatida ishlatiladi.
Ogir benzin yoki boshqacha aytganda ligroin. Qay­nash harorati 120-140 °S; solishtirma massasi 0,73-0,77 g/sm³. Bu fraksiya dizel dvigatellari uchun yonilg‘i sifatida ishlatiladi.
Kerosin fraksiyasi. Bu fraksiyani tashkil kilgan uglevodo-rodlar molekulasida uglerod atomlarining soni 9 dan 16 gacha buladi. Kerosin fraksiyasi maxsus usullar bilan tozalangach, traktor dvigatellarida va uy-ruzgorda yonilgi sifatida ishlatiladi.
Qoramoy (mazut) fraksiyasi. Bu fraksiyadagi uglevodlar molekulasida uglerod atomlarining soni 16 va undan ortik buladi. Koramoy kayta ishlanganda, masalan, xaydalganda u parchalanib ketishi mumkin. Shu sababli mazut suv bug‘i vositasida yoki vakuumda haydaladi. Mazutdan solyar moylar, turli surkov moylari, vazelin, alkan va boshqalar olinadi. Solyar moy va surkov moylari texnikada keng kulamda ishlatiladi; solyar moylardan dvigatellar uchun yonilgi sifatida, surkov moylari esa mashina mexanizmlarini moylash uchun foydalaniladi. Vazelin-meditsinada, alkan esa kimyo sanoatida keng qо‘llannladi.Qoramoynnng turli fraksiyalari haydalib bо‘lgach, qolgan qoldik, gudron deb ataladi. Gudrondan sun’iy asfalt tayyorlanadi. Sanoatning tobora usib borayotgan talabini neftdan tug‘ridan-tug‘ri haydash usuli bilan ajratib olinadigan benzin miqdori qondira olmay qoldi. Chunki iyeft haydalganda undan 5-20 % mikdoridagina benzin olinadi, xolos. Shu sababli neft texnologayasini о‘zgartirishga, ya’ni benzin fraksiyasini boshqa fraksiyalar hisobiga, asosan, yuqori haroratdagi fraksiya hisobiga oshirishga tug‘ri keldi.Neftdan olinadigan benzinnnng mikdori kreking jarayoni yordamida amalga oshiriladi. (kreking sо‘zi inglizcha sо‘z bо‘lib -parchalanish demakdir). Bu jarayon natijasida neft tarkibiga kiruvchi yuqori molekulali uglevodorodlar parchalanib, quyi molekulali uglevodorodlar hosil bо‘ladi. Kreking jarayonida neftdagi uglevodorodlar parchalanishi bilan bir qatorda degidrogenlash, sikllanish, izomerlanish, polimerlanish kabi jarayonlar ham ruy beradi.
Adabiyotlar

1. 
   А.К.Мановян. технология первичной перерботки нефти и природного газа. М. Химия, 2001, 568 с.
   
2. 
   Сокова Н.А., Иванова Л.В. Химия нефта и газа.-М:РГУ нефти и газа им. И.М.Губкина, 1999, 40 с.
   
3. 
   Эрих В.Н., Расина М.Г., Рудин М.Г. Химия и технология нефта и газа. –Л: Химия, 1985. 408 с.
   
4. 
   А.А.Кулик. Разработка технологии гидрооблагораживания прямогонного вакуумного газойля в смеси с легким газойлем каталитического крекинга, Москва, 2003, 24 с.
   
5. 
   Н.И.Черножуков, Очистка и разделение нефтяного сырья производства товарных нефтепродуктов, Москва, «Химия», 1978.
   
6. 
   Р.З.Магарил, Теоретическое основы химических процессов переработки нефти, Ленинград, 1985.
   
7. 
   С.В.Адельсон, Т.П.Вишнякова, Я.М.Паушкин, Технология нефтехимического синтеза, Москва.
   
8. 
   Ю.М.Жеров, Изомеризация углеводородов, химия и технология, Москва, 1983.
   
9. 
   Н.И.Черножуков, Технология переработки нефти, Москва, 1978.
   
10. 
    .Г.Р.Нарметова Создание и использование новых методов исследования нефтей, нефтепродуктов и улучшения их качеств.