Нефтни қайта ишлашда каталитик жараёнлар фанида маърузалар матни

Маъруза 3
Гетероген катализ
Гетероген каталитик жараёнлар
Бу хил жараёнларда катализатор қаттиқ модда реагентлар эса суюқ ёки газ (буғ) холатда бўлади. Жараён фазалар чегарасида боради, шунга кўра, катализ асосан бирин кетин борадиган уч босқичдан иборат бўлади.
1. Дастлабки моддаларни катализатор юзасига сўрилиши — диффузия.
2. Катализатор юзасида борадиган реакциялар;
3. Реакция махсулотларининг катализатор юзасидан ҳажмга десорбцияси ёки актив марказларнинг бўшаши,бу жараёнларнинг қайси бири борса, умумий жараёнинг тезлиги шу босқичнинг тезлигига тенг бўлади. Бу босқичга чегараловчи — белгиловичи босқич дейилади. Одата иккинчи босқич чегараловчи босқичга интилади. Қайси босқичнинг чегараловчи бўлишлиги катализаторининг хоссасига (активлигига) ва реакция шароитига боғлиқ.


Катализаторнинг фаоллигига турли омилларнинг таъсири
Ҳароратнинг таъсири
Ҳарорат катализаторларнинг активлигига таъсир қилади. Ҳар бир катализатор таркиби ва тайёрлаш шароитига ва технологиясига қараб, маълум реакция учун маълум ҳарорат чегарасида энг катта активликка эга бўлади. Одатда катализатор қанча актив бўлса унинг паст хароратдаги активлиги шунча катта бўлади ва хароратнинг катализаторниг активлигига таъсири кескинроқ сезилади. Ҳароратнинг катализатор нормал ишлайдиган иш ҳароратидан ошиши унинг активлигини камайтириди. Ҳатто уни бутунлай пассив қилиб қўяди. Нефт маҳсулотларини гидротозалаш харорати 400°С ошиши натижасида газнинг ҳосил бўлиши бир мунча кўпайиб крекинг кетиши мумкин. Шунинг учун айрим холларда катализаторнинг активлигини ушлаб туриш учун ҳарорат 380°С гача кўтариади. Ҳарорат 380°Сда (катализаторнинг активлиги пасайиши билан катализатор регенерация қилинади. Катализаторнинг активлиги намоён бўладиган ҳарорат унинг қандай тайёрланганлигига ва реакция механизмига боғлиқ.


Босимнинг таъсири

Босимнинг ўзгариши билан каталитик реакцияларнинг унуми, умуман Ле —Шатальле приципига бўй синади, яъни босимнинг ошиши реакциянинг кетишини тезлаштиради, бинобарини хажм камаяди. Шунинг учун гидридлаш жараёнига реакция тезлиги ва катализаторнинг активлиги ошади. Кўпгина каталитик реакциялар атмосфера босимида кетмаслиги мумкин. Ҳажмнинг камайиши хисобига кўпгина холларда босимни ошиши реакция тезлигини ошириши мумкин. Босимни ошиши натижасида реакцияга киришаётган реагентларни молекулаларининг бир —бири билан учрашиш тезлиги ошади, яъни ҳажм бирлигида реакцияга киришувчи молекулаларнинг концентрацияси ошади.