Нефтни қайта ишлашда каталитик жараёнлар фанида маърузалар матни

НЕФТНИ ҚАЙТА ИШЛАШДА КАТАЛИТИК ЖАРАЁНЛАР
фанида


МАЪРУЗАЛАР МАТНИ

Тошкент 2021

К и р и ш


Маъруза 1

Хозирги вақтда Мустақил Ўзбекистон республикасини иқтисодини нефт маҳсулотлари билан таъминлаш вазифаси турибди. Шунинг учун автомобил ва трактор паркларини ёқилғи ва ёғловчи мойлар билан таъминлаш, нефтни қайта ишлиш саноати олдига катта вазифаларни қўяди.

Нефтни қайта ишлашни чуқурлаштриб, мотор ёқилғиларини ва мойларини миқдорини кўпайтириш ва сифатини яхшилаш, кимё саноати учун хом — ашёни ишлаб чиқаришни талаб қилади.
Юқоридаги вазифаларни бажариш учун нефтни қайта ишлаш заводларида (НҚИЗ) каталитик крекинг, гидротозалаш, гидрокрекинг, гидридлаш ва гидроизомерлаш жараёнлар ёрдамида амалга оширлади. Юқорида кўрсатилган жараёнлар ёрдамида нефт фракциялари таркибидаги гетроатомли бирикмалар ва металаорганик бирикмалардан тозаланиб ёқилғи ва мой фракциялари таркибидаги утлевадород бирикмалари таркибини мувофиқлаштириб, хозирги замон техника талабларини қондириш мумкун.
НҚИЗ да каталитик риформинг жараёнинг қўланиши натижасида хосил бўлган водородан фойдаланиб, олтин гугуртли ва юқори олтингугртли нефтни қайта ишлаш заводларида гидротозалаш, гидрокрекинг ва гидридлаш жараёнлари олиб борилади.
Гидокрекинг жараёнларида оғир нефт фракцияларидан халқ хўжалигида ишлатиладиган, хозирги талабларни қондирадиган бензин, керосин ва дизел ёқилгисини олиш мумкин.
Гидрогенизация жараёнларида қатор кетма —кет паралел реякциялар кетади. Алкан, нафтен ва олефин утлеводородларини ажралиши, ароматик ва алкан утлеводородларини ёнидаги халқаларни узиш, гетроатомли бирикмаларни гидрогенолизи, изомерлаш, ярим махсулотларни зичланиши ва кокс хосил бўлиши кузатилади.
Гидрогенизация жараёнлари вадороднинг юқори босимида, хароратида ва катализаторлар иштрокида олиб борилади. Гидрогнизация жараёнларида Менделев даврий системасидаги 6 ва 8 грух меаллари катализатор сифатида кенг қўланилади. Юқори фаолликга эга болган катализаторларни ишлаб чиқишда илмий текшириш ишлари олиб борилмоқда.
Хозирги вақтда гидрогенизация жараёнлари учун алюмоникел, алюмомолибден, алюмоникелмолибден, алюмокоболтмолибден ва унинг модификацияланган хиллари яратилди.