Нефтни қайта ишлашда каталитик жараёнлар фанида маърузалар матни

Ҳажмий тезлик ва таъсирланиш вақти
Реакция борадиган ҳажмда гомоген катализда реакцияга киришувчи моддалар билан катализатор бир холатда бўлганлиги учун катализатор реагентлар билан текис аралашган бўлади. Гетероген катализада катализатор қаттиқ ҳолатда бўлиб, буғ ва газ холатда реагент катализатор устидан ўтиб туради. Шунинг учун гетероген катализда катализатор устидан ўтиб турадиган реагентни миқдорини ва катализаторни миқдорини характерловчи катталик қабул этилган. У ҳажмий тезлик деб аталади. Реактор проточний ёки циркуляцияда ишласа, жараёнинг кетиш тезлиги ҳажмий тезлик бирлиги билан характерланади. Ҳажмий тезлик деб, бир соатда бир бирлик катализатор уситидан ўтадиган хом ашё миқдори нисбатига айтилади. Нормал босимда

V — ҳажмий тезлик

V - хом-ашё хом ашё хажми
V _{хом ашё} ваV_{катализатор} бир хил ўлчам бирликда бўлиши керак.

Реакция газ босими остида олиб борилса, ҳажмий тезликни ҳисоблаш учун у нормал босимга ўтказилиб ҳисобланади (0,760 мм. сим. уст.) реакция бир атмосфера босимда буғ фазасида олиб борилса, ҳажмий тезлик қуйидаги формулалар билан ҳисобланади.

V— 1 соатда ўтадиган реагентларни ҳажми
d— зичлик
V_к — катализаторнинг ҳажми
М-Н 100 см³ катализатор устидан бир соатда 50 см³ этил спиртининг буғи ўтса, ҳажмий тезлик



Гетероген катализда реакцияни бориши реагентнинг катализатор юзасида адсорбция қилиниши, яъни реогент катализатор юзаси билан маълум вақт контактда бўлиши билан содир бўлади. Гетероген катализда реагентнинг адсорбцияланиш вақти катта аҳамиятга эга, шунинг учун реакцияни олиб боришда адсорбцияланиш вақти билан ҳисоблашиш керак бўлади. Маълум катализатор ҳажми билан вақт бирлигида, 1 буғ ҳажмини учрашиш вақти дейиладиган катталик билан характерланади.
Учрашиш вақти ҳажмий тезликга нисбатан қарама — қарши катталикдир. Масалан: 100 мм спирт 1 саот давомида 50 см³ катализатор устидан ўтса, ҳажмий тезлик 195. Шунингдек учрашиш вақти


сек
Гетероген катализда ҳажмий тезлик ва оний тезлик реакцияни бориш тезлигини баҳолашда, катализаторни фаоллигини белгилайдиган асосий омиллардан ҳисобланади.