Нефтни қайта ишлашда гидрогенлаш жараёнлари 15. 1–§. Гидрогенлаш жараёнларини синфланиши

НЕФТНИ ҚАЙТА ИШЛАШДА ГИДРОГЕНЛАШ ЖАРАЁНЛАРИ
15.1–§. Гидрогенлаш жараёнларини синфланиши
(классификацияси)
Нефтни қайта ишлашда ва нефт кимёсида гидрогенлаш жараёнлари
кенг қўлланилади. Барқарор юқори октанли бензинларни олишда; дизел ва
қозонхона ёқилғилари ҳамда сурков мойларининг сифатини яхшилашда
бу жараёнлардан фойдаланилади. Нефт кимёси саноатида гидрогенлаш
реакциялари ёрдамида циклогексан ва унинг ҳосилалари, кўпгина
аминлар, спиртлар ҳамда бир қатор мономерлар олинади Охирги йилларда гидрогенлаш жараёнларининг тез ривожланиши
товар маҳсулотларининг сифатига талабларнинг ошиши, водород ишлаб
чиқаришнинг нархи анча пасайиши ва юқори таъсирли катализаторларнинг кашф этилиши билан тушунтирилади.
Нефтни қайта ишлаш саноатида гидрогенлаш жараёнларини қайта
ишланадиган нефт фракцияларининг углеводородли ва фракцион
таркибини тартиблаштириш учун, улардан олтингугурт ва азот сақлаган
бирикмаларни ажратиб чиқариш учун, нефт ёқилғилари, мойлари ҳамда
нефт кимёси хомашёсининг фойдаланиш характеристикаларини яхшилаш
учун қўллайдилар.
Асосий гидрогенлаш жараёнлари қуйидагилардир: 1. Маҳсулотларниг сифатини яхшилаш ёки уни кейинги
қайтаишлашга тайёрлаш мақсадида нефт фракцияларини олтиггугурт, азот
ва кислород сақлаган бирикмалардан гидротозалаш;
2. Нефт фракцияларида алкен ва аренларни гидрогенлаш;
3. Нефт фракцияларининг гидрокрекинги.
Қайта ишлаш кўлами жиҳатидан гидротозлаш жараёнлари етакчи
ўринни эгаллайдилар (15.1– жадвал).
15.2–§. Нефт ва нефт маҳсулотларини гидротозалаш
Гидротозалаш – бу нефт маҳсулотларидан гетероатомли, тўйинмаган
бирикмалар ва қисман полициклик аренларни катализаторларда водород
муҳитида чиқариб юбориш жараёнидир.
Гидротозалаш жараёнининг кимёвий асослари. Гетероатом–
ларнинг чиқариб юборилиши С–S, C–N ва С–О боғларнинг узилиши ва
ҳосил бўлган парчаларнинг тўйиниши натижасида ҳосил бўлади, бунда
олтингугурт, азот ва кислород тегишли равишда H2S, NH3 ва Н2О ҳолида
ажралиб чиқади. Алкенлар қўшбоғ ҳисобига водородни бириктиради.
Полициклик аренлар қисман гидрогенланади.