Нефтни қайта ишлашда гидрогенлаш жараёнлари 15. 1–§. Гидрогенлаш жараёнларини синфланиши

Азот сақлаган бирикмаларни ўзгариши. Нефт маҳсулотларида азот
асосан гетероциклда пиррол ва пиридиннинг ҳосилалари ҳолида
сақланади.
C–N боғнинг гидрогенолизи С–S боғиникига қараганда қийинроқ
амалга ошади, шунинг учун гидротозалаш жараёнларида олтингугуртга
қараганда азотни йўқотиш қийинроқ бўлди. Аминлар энг осон
гидрогенланади:
H2
С6Н5СН2NH2 C6H5CH3 + NH3
Амин гуруҳни ароматик ҳалқада сақлаган анилин анча қийинроқ
гидрогенланади:
H2
С6Н5NH2 C6H6 + NH3
Азот ҳалқали тузилишлардан жуда қийинчилик билан ажратиб
чиқарилади. Пиррол, бутан ва аммиакгача гидрогенланади:
NH NH
CH3CH2CH2CH2NH2
2H2 H2 H2
CH3CH2CH2CH3 +HN3
Пиридин, пентан ва аммиакга қуйидаги схема билан айланади:
N NH
3H2 H2
CH3CH2CH2CH2CH2NH2 H2
CH3CH2CH2CH2CH3 +NH3
Пиридин молекуласидаги таъсирлашган электронли система пирролникига қараганда мустаҳкамроқ бўлганлиги учун пирролга қараганда
пиридин қийинроқ гидрогенланади.
Бициклик ва полициклик аренларн гидрогенлаш гетероатомни
сақлаган ҳалқадан бошланади:
N NH
2
H
2CH2CH 2NH
3
CH
2H H2
NH
2
C 7
+ 3
~ 442 ~
Гидротозалашнинг одатдаги катализаторлари иштирокида азот
сақлаган бирикмаларнинг деярли тўлиқ гидрогенланишига эришилади.
Кислород сақлаган ва металлорганик бирикмаларнинг ўзгариши.
Нефт маҳсулотларининг ўрта дистиллятли фракцияларида кислород:
спиртлар, эфирлар, феноллар ва нафтен кислоталар ҳолида учрайди.
Юқори ҳароратда қайнайдиган фракциялардаги кислород асосан
кўприкчали боғларда ва молекулаларнинг ҳалқаларида жойлашган.
Кислород сақлаган бирикмаларнинг энг кўп миқдори смола ва
асфальтенларда тўпланади.
Кислород сақлаган бирикмаларнинг гидрогенланишидан тегишли
углеводородлар ва сув ҳосил бўлади:
R COOH R CH3
+ H2
2
H
2H
+2H2O;
RC6H4OH RC6 5 O
Смола ва асфальтенлар ундан ҳам паст молекулали бирикмаларга
айланади. Кислород сақлаган бирикмалардан гидротозалаш олтингугуртли
қўшимчалардан тозалашдаги ўхшаш шароитда амалга ошади. Одатдаги
гидротозалаш катализаторлари иштирокида кислород сақлаган бирикмалар деярли тўлиқ чиқариб юборилади.
Нефт фракцияларида мавжуд бўлган металлорганик бирикмалар фаол
катализаторларда парчаланиб каталитик заҳар бўлган эркин метални
ҳосил қилади. Гидротозалаш натижасида металлорганик бирикмаларнинг
анча кўп қисимни яъни (75–95 %) ни чиқариб юборишга имкон беради