Нефтни қайта ишлашда гидрогенлаш жараёнлари 15. 1–§. Гидрогенлаш жараёнларини синфланиши

Гидротозалаш жараёни макрокинетикаси. Нефт фракциялари
гидротозалаш реакцияларининг бориш тезлиги хомашёнинг кимёвий
табиати ва физикавий хоссалари, катализаторнинг тури, водороднинг
партциал босими, хомашё етказишнинг ҳажмий тезлиги, ҳарорат ва бошқа
омилларга боғлиқ бўлади.
Ҳароратнинг ошиши билан гидрогенлаш реакциясининг тезлиги
ошади. Аммо ҳароратнинг юқори чегараси чегараланган (400–420 0С), бу
эса тиофен ҳамда эҳтимол, хинолин ва бензохинолинларнинг ҳам
гидрогенланишининг маъқул бўлмаган термодинамик мувозанати билан
боғлиқдир. Бундан ташқари, ҳароратнинг ошиши полициклик
циклоалканларнинг гидрокрекинг, дегидрогенлаш реакциялари ва кокс
ҳосил бўлишига ёрдам беради. Дастлабки хомашёнинг сифати ва
тозаланган маҳсулотнинг талаб қилинадиган сифатига қараб
гидротозалашни 250–420 0С ҳароратда ўтказадилар.
Газ фазали реакциянинг тезлиги (енгил нефт фракцияларини
гидротозалашда) водороднинг партциал босими тахминан 2–3 МПа гача
оширилганда ошади ва кейинчалик деярли ўзгармайди. Суюқ фазали
жараёнда (юқори ҳароратда қайнайдиган фракцияларни тозалаганда)
водороднинг босими жуда юқори кўрсаткичларгача кўтариш реакция
тезлигини оширади ҳамда водородни суюқлик пардаси орқали
катализатор юзасига етказилишини тезлаштиради. Босим ошишининг
чегараси одатда қурилманинг қимматлашиши билан чегараланади ва 7–8
МПа ни ташкил қилади.
Хомашё етказиб беришнинг ҳажмий тезлиги хомашёда бўлган
гетероатомли бирикмаларнинг миқдори ва тури, хомашёни (бирламчи,
иккиламчи) олиш технологияси ва тозалашнинг талаб қилинадиган
даражасига боғлиқ бўлади. Одатда у кенг чегараларда –0,5 дан 10 соат–1
гача ўзгаради. Тиофеннинг миқдори кўп бўлган хомашёнинг
гидротозаланиш ҳажмий тезлиги олтингугуртни меркаптанлар ваульфидлар ҳолида сақлаган хомашёнинг ҳажмий тезлигига қараганда
секинроқ бўлади. Оғир хомашё ва келиб чиқиши иккиламчи бўлган
хомашё таркибида тўйинмаган ва полициклик аренлар миқдори кўп
бўлганлиги ҳамда юқори молекулали гетероатомли бирикмаларни
чиқариб юбориш қийинлиги сабабли уларни қайта ишлаш учун кичик
ҳажмий тезлик талаб қилинади.