Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

16.5. ҚУРИТИШНИНГ ТЕЗЛИГИ

Материални қуритиш мураккаб жараён ҳисобланади. Аввал намлик материалнинг ички қисмларидан унинг юзасига тарқалади, сўнгра намлик материал юзасидан буғланиб қуритувчи агент (ҳаво) таркибига ўтади ва қуритгичдан ташқарига чиқиб кетади. Материал таркибидан намликнинг буғланиб чиқиш жадаллиги m материал юзаси бирлигидан вақт бирлиги ичида буғланган намликнинг миқдори билан ўлчанади:
, (16.6)
бу ерда W – қуритиш пайтида материалдан ажралиб чиққан намлик массаси; F – материал юзаси; τ – қуритишнинг умумий вақти.
Намликнинг буғланиш жадаллиги нам материал ва атроф муҳит ўртасидаги иссиқлик ва модда алмашиниш механизмига боғлиқ. Бу механизм жуда мураккаб бўлиб, икки босқичдан иборат: а) намликнинг материал ичида силжиши; б) материал юзасидан намликнинг буғланиши.
Намликнинг материал юзасидан буғланиши. Бу жараён асосан буғнинг қаттиқ материал юзасидан ҳавонинг чегара қатлами орқали диффузия йўли билан ўтишидан иборат. Материал юзасидан намликнинг буғланиш йўли билан ҳаво оқимига ўтиши ташқи диффузия деб аталади. Ташқи диффузия ёрдамида намликнинг тахминан 90 % тарқалади. Материал юзасидан атроф муҳитга намлик буғ ҳолатида ўтади. Ташқи диффузиянинг ҳаракатлантирувчи кучи материал юзасидаги ва атроф муҳитдаги концентрациялар ёки парциал босимлар айирмаси Р_М – Р_Ҳ билан ифодаланади.
Диффузия оқимидан ташқари намлик термодиффузия йўли билан ҳам тарқалади. Термодиффузия ҳодисаси қатламда ҳароратлар айирмасининг таъсири натижасида юз беради. Конвектив қуритиш жараёни нисбатан паст ҳароратларда олиб борилса, термодиффузия орқали тарқалган намликнинг миқдори жуда кичик бўлади.
Қуритиш тезлиги ўзгармас бўлган биринчи даврда материалнинг намлиги гигроскопик намликдан катта бўлади, материал юзасидаги буғ эса тўйинган бўлади (Р_М=Р_Т). Бу даврда намлик материалнинг юзасига унинг ички қисмларидан катта тезлик билан силжийди. Материал юзасидан намликнинг берилиши қуйидаги тенглама орқали топилади:
m = β (Р_М – Р_Ҳ) , (16.7)
бу ерда β – модда бериш (ёки намлик бериш) коэффициенти; Р_Т – материал юзасидаги тўйинган буғнинг парциал босими; Р_Ҳ – буғнинг ҳаводаги парциал босими; В – барометрик босим.
(16.7) тенгламадаги Р_Т, Р_Ҳ ва В катталиклар Па ёки мм симоб устуни ҳисобида ўлчанади. Намлик бериш коэффициенти β нинг қиймати ҳавонинг тезлигига, қуритувчи агентнинг материал юзасини айланиб ўтиш шароитига, материалнинг шакли ва унинг ўлчамларига, қуритиш ҳароратига ва бошқа катталикларга боғлиқ. β нинг сон қиймати тегишли критериал тенгламалар ёрдамида аниқланади.