Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

а) Тарелкали абсорберларнинг гидравлик қаршилигини ҳисоблаш. Бу абсорберларда газнинг ҳаракатига қуруқ тарелка, суюқлик юзасидаги сирт таранглик кучи ва тарелкадаги газ-суюқлик қатлами қаршилик қилади. Шунинг учун тарелкаларнинг гидравлик қаршилиги (ΔР_r, Па) уч қаршиликнинг йиғиндисига тенг бўлади:
ΔР_r = ΔР_қт + ΔР_сқ + ΔР_гс , (13.3)

бу ерда ΔР_қт – қуруқ тарелканинг қаршилиги, Па; ΔР_сқ – суюқлик юзасида сирт таранглик кучи таъсиридан ҳосил бўладиган қаршилик, Па; ΔР_гс – газ-суюқлик қатламидаги қаршилик, Па.

Қуруқ тарелканинг қаршилиги қуйидаги тангламадан аниқланади:
ΔР_қт = , (13.4)
бу ерда w_r = w₀/f_т – тарелка тешикларидаги газнинг тезлиги, м/с; w₀ – газнинг мавҳум тезлиги, м/с; f_т –тарелка тешикларининг юзаси, м², ρ_r – газнинг зичлиги, кг/м³; ξ – тарелканинг қаршилик коэффициенти, у катта интервалда (ξ=0,5÷4) ўзгариб, тарелканинг конструкциясига боғлиқ бўлади.
Тарелкага кираётган суюқлик қатламидаги суюқликнинг сирт таранглик кучи таъсиридан ҳосил бўлаётган қаршиликни енгиш учун кетган босим қуйидагича:
ΔР_сқ = , (13.5)
бу ерда σ – сирт таранглик кучи, Н/м, d_Э – тарелкадаги суюқлик кирадиган тирқишларнинг эквивалент диаметри, м.
Оқимли режимда ишлайдиган тарелкалар учун ΔР_сқ ҳисобга олинмайди. Тарелканинг газ-суюқлик қатламидаги қаршилиги қатламнинг статик босимига тенг деб олинади:
ΔР_гс = h₀ρ_cg = h_гсρ_гсg , (13.6)
бу ерда h₀ ва h_гс – тарелкадаги суюқлик ва газ-суюқлик қатламларининг баландликлари, м; ρ_c, ρ_гс – тарелкадаги суюқлик ва газ-суюқлик аралашмасининг зичликлари, кг/м³; g = 9,81 м/с² – эркин тушиш тезланиши.
б) Насадкали абсорберларнинг гидравлик қаршилигини ҳисоблаш. Бунинг учун дастлаб қуруқ насадканинг гидравлик қаршилиги (ΔР_қ, Па) топилади:
ΔР_қ = , (13.7)
бу ерда Н – насадка қатламининг баландлиги, м; d_Э = 4ε/а – насадка элементлари ташкил қилган каналларнинг эквивалент диаметри, м; ε – насадканинг эркин ҳажми ёки насадкалар орасидаги бўш ҳажм; а – насадканинг солиштирма юзаси, м²/м³; w=w₀/ε – насадка қатламидаги газнинг ҳақиқий тезлиги (w₀ – газнинг мавҳум тезлиги ёки ускунанинг тўла кесимига нисбатан олинган газнинг тезлиги, м/с); λ – ишқаланиш ва маҳаллий қаршиликларни енгиш учун кетган босимнинг йўқотилишини ҳисобга олувчи қаршилик коэффициенти.
Қаршилик коэффициенти λ нинг қиймати Rе мезонга боғлиқ. У насадканинг турли элементлари учун газнинг ҳаракат режимига асосан эмпирик тенгламалар билан аниқланади. Масалан, абсорберлардаги тартибсиз жойлаштирилган ҳалқали насадкаларда газнинг ламинар режимдаги ҳаракати учун (Rе<40):
λ = . (13.8)
Турбулент режимдаги газнинг ҳаракати учун (Re>40):
λ = . (13.9)
Колоннадаги тартибли жойлаштирилган ҳалқали насадкалар учун:
λ = . (13.10)
бу ерда Re = wd_эρ/μ_r – газ учун Рейнольдс мезони; ρ_r – газнинг зичлиги, кг/м³; μ_r – газнинг динамик қовушоқлик коэффициенти, Па·с.
Колонна иши давомида намланган насадканинг гидравлик қаршилиги (ΔР_Ҳ, Па) тахминан қуйидаги эмпирик тенглама ёрдамида аниқланади:
ΔР_Ҳ = 10^buΔР_Қ , (13.11)
бу ерда u – намлаш зичлиги, м³/м²·с; b – насадканинг катталиги ва намлаш зичлигига қараб тажриба орқали аниқланадиган коэффициент. Масалан, намлаш зичлиги u = (0,5÷36,5)·10^-3 м³/(м²·с) бўлганда ўлчами 25х25х3 мм бўлган насадка учун b=51,2 бўлади.