Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi

5.2.-§. Moy frakstiyalarini tanlab ta’sir etuvchi fenol yordamida tozalash jarayoni

Qurilmaning asosiy bloklariga quyidagilar kiradi: fenol-suv azeotropik bug’li aralashmadan fenolni absorbstiyalash, ekstraktlash, rafinatli eritma tarkibidan fenolni ekstrakstiyalash.

Xom-ashyo 1-nasos yordamida 2- issiqlik almashtirgichga beriladi, 3-bug’li qizdirgich orqali o’tib, 5-absorberni yuqori tarelkasidan beriladi. Xom-ashyoni absorberga kirishdagi harorati 110-115⁰Sga teng. Absorberni pastki qismidagi suyuqlik sathiga ko’ra xom-ashyoni uzatish boshqarilib turiladi. Buning uchun qizdirish liniyasida klapan o’rnatilgan. Absorberning pastki tarelkasi ostida azeotropik aralashma bug’lari kiritiladi. Xom-ashyo oqimi ko’tarilayotgan bug’lar bilan to’qnashib, undan fenol absorbstiyalanadi. Suv bug’lari chiqishi bilan 4-kondensator-sovutgichga tushadi va hosil bo’lgan kondensat suv bug’i ishlab chiqarish tizimiga yuboriladi.

Xom-ashyo unda absorbstiyalangan fenol bilan birgalikda absorber pastki qismidan 10-ekstrakstion kolonna o’rta qismidan beriladi. Kolonnalar nasadkali yoki tarelkali tipda bo’lishi mumkin. Kolonna yuqorisidagi harorat erituvchining kritik haroratidan taxminan 8-12⁰Sga past holda ushlanadi, odatda qoldiq xom-ashyo uchun 115⁰Sdan oshmagan holda va kam qovushqoqligi xom-ashyo uchun 50⁰S. Kolonnalar yuqorisi va pastki orasidagi hosil qilinadigan harorat gradienti 10-30⁰Sni tashkil etadi. Moy distillyatlarini tozalashda fenolning karraligi xom-ashyoga nisbatan 1,2-2 oralig’ida, deasfaltizatni tozalashda esa 2,5-4 bo’ladi. Tarkibi 0,005%dan ko’p bo’lmagan fenol saqlagan rafinat 12-nasos yordamida 17-issiqlik almashtirgich orqali o’tib rezervuarga yuboriladi.

10-kolonnadan chiqariladigan ekstraktli eritma 11-nasos yordamida 24- issiqlik almashtirgich orqali 27- quritish kolonnasiga beriladi. Bu kolonnaga ekstraktli eritmani kiritishdagi harorati 150-160⁰Sga teng yarim berk tarelkalar yordamida ikki qismga bo’linadi, 27-kolonna yuqori qismi 12ta tarelka bilan jihozlangan va pasti tub qismidir. Ekstraktli eritma va unga birlashtirilgan fenol-suvli kondensat 27-kolonnada suvsizlantiriladi.

Bu kolonna yuqorisidan azeotrop aralashma bug’lari (taxminan 91% mass. qolgani fenol) chiqariladi, pastki qismidan esa fenolni asosiy massasi va ekstraktdan tarkib topgan suvsiz eritma chiqariladi. Kolonna yuqorisidan chiqarilayotgan azeotrop aralashma bug’larini bir qismi 5-absorberga, qolgan miqdori esa 19-havoli sovutgichdan o’tib, hosil bo’lgan suv-fenolli kondensat 15-yig’gichda yig’iladi. 27-kolnnaning yarim berk tarelkasida yig’iluvchi ektraktli eritma 25-qaynatgichga o’tadi. Bu erda u 32-kolonnadan chiqayotgan kondensastiyalanuvchi fenol bug’lari bilan qizdiriladi. Suvsizlantirilgan ekstraktli eritma 27-quritish kolonnasi pastki qismidan 29-nasos yordamida olinib, 30- zmeevikli pechda 250-260⁰Sgacha qizdirilgan holda 32-bug’lanish kolonnasiga beriladi.

Eritmaning 32-kolonna pastida 30-pech orqali restirkulyastiyalanadi. 31-nasos yordamida 30- zmeevikli pech orqali amalga oshiriladigan eritma stirkulyastiyasi ekstrakstion kolonna pastidagi haroratni taxminan 330⁰Sgacha oshiradi. Bu orqali kolonna qoldiq mahsulotidagi fenolni miqdorini kamaytirishga erishiladi. 32-kolonna 0,2-0,3MPa ortiqcha bosimda ishlaydi. Kolonna yuqorisidagi harorat ishchi bosimda fenolni qaynash temperaturasiga teng. U 230-240⁰S chegarasida o’zgarib turadi. Tarkibida 2-5% (mass.) fenol saqlagan ekstraktli eritma 32-kolonna pastki qismidan o’z oqimi bilan 36-bug’latuvchi kolonnaga o’tadi va u erda suv bug’i bilan shamollaniladi. 32-kolonnadan chiquvchi fenol bug’lari 25-qaynatgich uchun issiqlik tashuvchi hisoblanadi. Qayta tiklangan fenol 24-issiqlik almashtirgich va 26-sovutgich orqali 28-quruq fenolli yig’gichda yig’iladi. 36 -kolonnadan chiquvchi fenol va suv bug’lari 35-havoli sovutgichda kondensastiyalanadi va ekstraktli eritma bilan birgalikda kondensat aralashmasi 27-quritish kolonnasiga beriladi. 36 -kolonnadan ekstrakt 37-nasos yordamida 2-issiqlik almashgichdan o’tib, rezervuarga chiqariladi.

Moylarning fenolli tozalashdagi ko’rsatkichlari

Ko’rsatkichlar	Tozalangan xom-ashyo
	Kam qovushqoqli distillyat	O’rta qovushqoqli distillyat	Qovushqoqli distillyat	Deasfal tizat
	Xom-ashyo tavsifi
Zichlik 20^0Sdagi, kg/m^3	885	912	924	911
Qovushqoqlik, 100^0Sda, mm^2/s	8,9	5,9	9,2	20,6
Kondrson bo’yicha koksliligi, % (mass)	-	-	-	0,9
Oltingugurt miqdori, % (mass)	1,7	1,6	1,8	1,5
Jarayon parametrlari
Fenolni xom-ashyoga nisbatan sarfi, % (mass)	350	200	400	550
Kolonnadagi harorat, ^0S Yuqorisida pastida	45 32	60 40	65 45	88 68
Rafinat tavsifi
Zichlik 20^0Sdagi, kg/m^3	838	855	867	876
Qovushqoqlik, 100^0Sda, mm^2/s	7,7	4,9	6,8	15,4
Kondrson bo’yicha koksliligi, % (mass)	-	-	-	0,2
Oltingugurt miqdori, % (mass)	0,3	0,4	0,4	-
Qovushqoqlik indeksi	104	103	97	95
Rafinat chiqishi, % (mass)	51	55	65	50

Rasm-16. Moy xomashyosini fenolli tozalash qurilmasi texnologik sxemasi:

1, 6, 9, 11, 13, 18, 22, 19, 31, 33, 37 – nasoslar; 2, 17, 23, 24 - issiqlik almashtirgichlar; 3, 12 – qizdirgichlar; 4 – kondensator-sovitkich; 5 – absorber; 7, 8, 26 – sovitgichlar; 10 – ekstraksion kolonna; 14, 15, 28, 34 – yig’gichlar; 16, 30 – quvurli pechlar; 19, 35 –havoli sovitish jihozlari; 20 –rafinatni uchirish kolonnasi; 21 - rafinatni bug’latuvchi kolonna; 25 – qaynatgich;27 – quritish kolonnasi; 32 – ekstraktni uchirish kolonnasi; 36 – ekstraktni bug’latuvchi kolonna; 38 – tomchqaytargich.