Neft va gazni qayta ishlash kimyoviy texnologiyasi kafedrasi

10
 Xikmatov Abbos Ayoz

---

Boshqa jarayonlarda, buni teskarisi bo‘lib, erituvchilar keraksiz komponentlarni
eritadi va qimmatbaho komponentlarni
deyarli eritmaydi. Bu jarayonlarda fenol va furfural selektiv tozalashda ishlatiladi.
Tozalangan mahsulot va keraksiz komponentlar har bir jarayonda o‘z nomiga ega.
Masalan: Deasfaltlashda tozalangan moy fraksiyasi
deasfaltizat deyiladi, smola-asfaltenlarni konsentrasiyasi asfalt deyiladi.
Deparafinlashda olingan moy rafinat, qattiq uglevo- dorodlami konsentrati — gach
yoki petrolatum deyiladi. Fenol va furfural bilan tozalanganda moy - rafinat va
smolali, asfaltenli politsiklik aromatik uglevodorod konsentrati — ekstrakt deyiladi.
Moylarni tozalash jarayonida tanlovchi erituvchilardan
foydalanish
Moy fraksiyalari uglevodorodlarning har xil sinflari va geterosiklik birikmalarining
aralashmalaridan iboratdir. Uglevodorodlarning fizik xossalari ularni ma’lum
sinflarga mansub ekanligiga va molekulyar massalariga bog‘liqdir. Geterotsiklik
uglevodorodlarning fizik xossalari boshqalardan farqli bo‘lib, ular har xil
haroratlarda har xil tezlikda eriydilar.
Saylovchi (yoki selektiv) erituvchilar deb shunday suyuq moddalarga aytiladiki,
ular ma’lum haroratda neft mahsulotlari aralashmasidan faqat tutilgan
komponentlarni ajratib olish maqsadida, bu jarayonda boshqa uglevodorodlarni
eritmasdan va ularda erimasdan qoladigan moddaga aytiladi.
Tozalash maqsadlari uchun shunday erituvchilar tanlab olinadiki, ular bir-biridan
keskin farqlanadigan erkin haroratda har xil moddalami eritadigan bo’ladi.
Ba’zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadi va keraksiz komponentlar
eritmalardan cho’ktirilib, osongina ajratiladi. Shu prinsipga asosan smola-asfaltenli
birikmalar (deasfaltlab) va qattiq uglevodorodlar ajratib (denarafinlab) olinadi.
Erituvchilarni selektivligi ideal emas, ya’ni erituvchi fazalardan birini to‘liq,
ikkinchisini qisman eritadi. Masalan: fenol polisiklik aromatik uglevodorodlarini
yaxshi va shu bilan birga moyning uglevodorodlarini eritadi. Shuning uchun fenolni