Neft va gaz1

Faollangan ko‘mirlar, odatda, tarkibida uglerod bo‘lgan
yog‘och, torf, hayvonlar suyagi, toshko‘mir kabi mahsulotlarni
quruq haydash yo‘li bilan olinadi. Ko‘mir faolligini oshirish
uchun unga 900°C dan ortiq haroratda havosiz termik ishlov
beriladi. Bunda material g‘ovaklaridagi smolalar ekstragent
yordamida ekstraksiya qilib olinadi.
Faollangan ko‘mirlarning solishtirma yuzasi – 600¼1750 m
2
/
g. Òo‘kma zichligi – 250¼450 kg/m
3
, mikrog‘ovaklar hajmi –
0,23...0,7sm
3
/g. Bundan tashqari ular tarkibida juda kam miqdorda
(<8%) kul bo‘ladi. Yana shuni ta’kidlash kerakki, havoda 300°C
haroratda faollangan ko‘mir yonadi.
Faollangan ko‘mirning mayda kukunlari 200°C ga yaqin
haroratda yonadi va konsentratsiyasi 17¼24 g/sm
3
 bo‘lganda havo
tarkibidagi kislorod bilan portlovchi birikma hosil qiladi.
Adsorbsiya jarayonida tozalashning samaradorligi adsorbentning
g‘ovaksimon tuzilishiga bog‘liq bo‘lib, bunda mikrog‘ovak asosiy
rol o‘ynaydi. Faollangan ko‘mirlar adsorbsion bo‘shlig‘ining
chegaraviy hajmi 0,3 sm
3
/g ligi tozalash jarayonida qo‘llash tavsiya
etiladi. Ma’lumki, mikrog‘ovaklar o‘lchami katalitik reaksiyalar
tezligini belgilaydi. Mikrog‘ovak o‘lchami 0,8¼1,0 mkm bo‘lgan
faollangan ko‘mirlar optimal deb hisoblanadi.
Silikagellar – bu  kremniy kislota gelining suvsizlantirilgan
mahsulotidir. Ushbu adsorbentlar natriy silikat eritmalariga kislota
yoki ular tuzlarining eritmalarini ta’siri natijasida olinadi.
Silikagellarning solishtirma yuzasi 400¼780 m
2
/g, to‘kma zichligi
esa 100¼800 kg/m
3
. Silikagel granulalari 7mm gacha bo‘lishi
mumkin. Silikagellar asosan suv bug‘ini yutish, gazlarni quritish
va tozalash uchun qo‘llaniladi. Bu adsorbent boshqa adsorbentlarga
qaraganda yonmaydi, mexanik jihatdan mustahkam bo‘ladi.
Seolitlar  – tabiiy va sun’iy mineral holatida bo‘lib,
alyumosilikatning suvli birikmasi. Ushbu adsorbent suvda va organik
eritmalarda erimaydi. Sun’iy seolit g‘ovaklar o‘lchami adsorb-
siyalanayotgan molekula o‘lchamiga yaqin bo‘lgani uchun

---

79
g‘ovaklarga kirayotgan molekulalarni adsorbsiya qila oladi. Bu
turdagi seolitlar «molekulyar elaklar» deb nomlanadi.
Seolitlar yuqori yutish qobiliyatiga ega bo‘lgani uchun gazlar
va suyuqliklarni qisman quritish yoki suvsizlantirish uchun ham
qo‘llaniladi. Seolitlar, ko‘ðincha 2¼5 mm diametrli granula
ko‘rinishida ishlab chiqariladi.