|
Elektroliz deb, eritma yoki elektrolit eritmasiga botirilgan elektrodlarda tok o’tganda modda o’tirib qolish hodisasiga aytiladi. Elektroliz vaqtida ajralgan modda massasi Faradeyning birinchi qonuniga muvofiq eritma yokui elektrolit orqali o’tganda zaryad miqdoriga proporstionaldir, ya’ni
(17.1)
bunda - zanjirdagi tok kuchi, - tok o’tish vaqti, - proporstionallik koeffistienti bo’lib, u turli moddalar uchun turlicha (3-jadval) va elektrokimiyoviy ekvivalent deb yuritiladi.
3-jadval
Kimyoviy element
|
Elektrokimyoviy element (mg/Kl)
|
Kimyoviy element
|
Elektrokimyoviy element (mg/Kl)
|
|
0,329
|
|
0,681
|
|
1,073
|
|
1,118
|
|
0,304
|
|
1,009
|
18-§ Qattiq jism sirtida geterogen jarayon natijasida hosil bo’luvchi nanozarralarni o’rganish
Keyingi yillarda fizikaviy elektronikaning rivojlanishi etarlicha rivojlangan atom zarrachalarining o’zaro va qattiq jism sirti bilan ta’sirini tadqiq qilish kabi izlanishlardan atom kabi zarralar majmui bilan bog’liq jarayonlarning tadqiqotiga o’tish bilan tavsiflanadi. Bunga masalan, murakkab molekulalar adsorbsiyasi, klasterlar hosil bo’lishi, tezlashtirilgan molekulyar zarrachalarning qattiq jism bilan o’zaro ta’siri va bu tufayli hosil bo’ladigan katod changlanishining nochiziqli va additiv bo’lmagan samaralari kiradi.
Hozirgi paytga kelib ko’patomli zarrachalarning sirtiy ionlashishi etarlicha yaxshi o’rganilgan: molekulalarning adsorbstiyasi, turli sinfdagi organik birikmalar uchun ionlashadigan mahsulotlar paydo bo’lishiga olib keladigan dastlabki sirtga tushayotgan molekulalar bo’linish jarayonlarinig asosiy konuniyatlari aniqlangan, ionlar toki uchun matematik ifodalar olingan. Shunga qaramay, tajribada o’lchanadigan ionlar toki ham adsorbstion qatlamda sodir bo’ladigan kimyoviy reakstiyalar tezliklar doimiylariga, ham reakstiya mahsulotlarining zaryadlangan va neytral holatdagi termodesorbstiyalari tezliklariga bog’liqligi sababli, tajribada olingan bog’liqliklar orqali ionlar hosil bo’lishi bosqichlari tavsiflarini bir qiymatli aniqlab bo’lmaydi. Keyingi yillarda sirtiy ionlashishni nostastionar sharoitlarda o’rganishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Adsorbat-adsorbent sistemasi biror usul bilan muvozanat vaziyatidan chiqariladi va sistemaning yangi muvozanat vaziyatiga o’tishining g’alayonlanish jarayonlari o’rganiladi, bu esa sirtda sodir bo’ladigan geterogen jarayonlar kinetikasi to’g’risida boy ma’lumotlar olish imkonini beradi. Sirtiy ionlashishda (SI) nostastionar sharoitlar emitter sirtiga tushayotgan zarrachalar oqimi ni o’zgartirish (zarrachalar oqimini boshqarish (ZOB)), ionlarni tortib olish sharoitini elektr maydonini o’zgartirish orqali keskin o’zgartirish (KBU) va sirt haroratini keskin o’zgartirish (HBU) orqali amalga oshirilishi mumkin. Agarda ion hosil bo’lish jarayoni bir necha ketma-ket bosqichlarni o’z ichiga oladigan bo’lsa, u holda ma’lum sharoitlarda nostastionar jarayonlarni o’rganish orqali ionlar hosil bo’lishiga olib keladigan bosqichlarni alohida-alohida ajratib o’rganish mumkin.
Hozirgi paytda organik birikmalar SIning nostastionar jarayonlarini o’rganish orqali ko’patomli zarrachalar termo-desorbstiyasi jarayonlari kinetikasi to’g’risidagi ma’lumotlar olinmoqda, zarrachalar termodesorbstiyasining muhim tavsiflari aniqlanmoqda: zarrachalarning ion yoki neytral holatdagi tezliklari doimiylari va bo’linish reakstiyalari tezliklari doimiylari yoki mos ravishda zarrachalarning qattiq jism sirtidagi o’rtacha yashash vaqtlari ,
(18.1)
shuningdek ularga mos zarrachalar termodesorbstiyasi aktivastiya energiyalari va xamda oldeksponenstial ko’paytmalari va .
(18.1-rasm) da yuqori vakuumli mass-spektrometrik qurilmaning sxematik ko’rinish ko’rsatilgan. Vakuum olish jarayoni forvakuum nasosi (2) hamda moy bug’li StVL-100 (3) nasos yordamida olinadi va so’rib olinuvchi hajmga jalyuzli suvli tutqich (5), metalli azotli tutqich (6) yuqori ventil orqali VV- 1 ( DU- 40) o’rnatilgan.
Ishchi sharoitda vakuum darajasini yaxshilash maqsadida qo’shimcha magnitorazryadli nasos NMD-0.16-1 (4) joylashtirilgan. Nasos ishchi kamera (1) ga yuqori ventil VV-2 (DU 631) orqali o’rnatilgan.
Barcha vakuum tizimi tarmoqlari magnitlanmaydigan po’latdan tayyorlangan va flanestlarni birlashtirib turuvchi qatlamlarda misli prokladkalardan foydalangan, chunki bu qurilmani uzoq vaqt qizdirishga chidamli bo’ladi.
|
18.1-rasm. Mass-spektrometrik qurilmasi vakuum tarmog’ini sxematik ko’rinishi: 1- nanozarralarni manba kamerasi; 2- forvakuumli nasos; 3- moy bug’li nasos StVL-100; 4- magnitnorazryadli nasos NMD-0,16-1; 5- suvlitutqich; 6- azotli tutqich; 7- mass- analizator; 8- ionizatsionli manometr; 9- termoparali manometr; VV-1, VV-2 – yuqori vakuumli ventillar
|
Emitter “qora kamera” ichiga joylashtirilgan bo’lib, uning devori doimo suyuq azot bilan sovitilib turiladi (18.2 – rasm). Bu o’z navbatida emitterga faqat Knudsen yacheykasidan uchub chiquvchi zarralar, uni tirqishidan to’g’ri kelib tushishiga imkon beradi. Shu sababli organik birikmalarning fondagi toki amaliy jihatdan kuzatilmaydi.
|
18.2 – rasm. “Qora kamera”: 1- modullashtiruvchi elektrodlar; 2- fokuslovchi elektrodlar; 3- nanozarralar emitteri; 4- suyuq azot; 5- Knudsen yacheykasi; 6- berkituvchi plastinka.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
