Nazorat-o’lchov asboblari va yordamchi jixozlar Reja

Tezlik ulchash mexanizmi. Tezlik ulchash mexanizmi (119-rasm) kuyidagi kismlardan iborat: kirish vali 1 va unga maxkam biriktirilgan doimiy magnit 5 va shunt 4, kopkoksimon kartushka 6, magnit ekrani 7, uk 8, strelka 12, kil-prujina 11, pishangcha 9 va km/soat larda darajalangan shkala. Kil-prujinaning bir uchi uk 8 ga ikkinchi uchi pishangcha 9 ga maxkamlangan. Kirish vali aylanma xarakatni uzatma kutisidagi reduktorga ulangan egiluvchan valdan oladi.

Avtomobil xarakatlanganda, doimiy magnit aylanadi va uning magnit maydo-ni ta’sirida alyumin kartushka tanasida uyurma toklar induksiyalanadi.Uyurma toklar kartushkani uzida xam magnit maydonini xosil kiladi. Magnit va kar- tushka magnit maydonlarining uz aro ta’siri natijasida kartushkani va u bi-lan birga uk 8 va avtomobil tezligini kursatuvchi strelka 12 ni magnit ayla-nishi yunalishida buraydigan moment xosil buladi. Doimiy magnitning aylanish chastotasi kanchalik katta bulsa, kartushka va demak, strelka shunchalik katta burchakka buraladi. Kil-prujina 10 karama-karshi moment xosil kiladi. Strelka 12 ni aylanishlar chastotasiga boglik ravishda buralishi, fakat doimiy magnit xosil kilgan moment va kil-prujina karshilik momentlarining uz aro ta’siri bilan belgilanadi. Bu kartushka va strelkani buralish burcha-gini aylanishlar chastotasiga tugri pro-porsional uzgarishini, ya’ni chizikli boglanishni ta’minlaydi. Yumshok pulatdan (odatda, St10 dan) yasalgan xalkasimon magnit ekran 7, kar-tushka orkali utayotgan magnit okimini kuchaytirish xisobiga asbobni sezuvchan-ligini oshirish uchun xizmat kiladi. At-

119-rasm.Spidometrning tezlik ulchash mexanizmi

120-rasm. Tashki ilashishli xisoblash mexanizmi

rof muxit xarorati kutarilishi bilan kartushkaning karshiligi ortadi va uyurma toklar kuchi pasayib, kartushka bilan strelka kamrok burchakka buriladi. Tempera-tura uzgarishi asbobning ulchash anikligiga ta’sirini kamaytirish maksadida doimiy magnit tagiga shunt 4 urnatilgan. Doimiy magnit xosil kilgan magnit okimining katta kismi kartushka orkali utsa, kichik kismi magnit shunt orkali utadi. Atrof muxit xarorati kutarilishi bilan magnit shunt kiziydi va uning magnit karshiligi ortadi. Shunt orkali utayotgan (ya’ni past tomonga) magnit oki-mi kamayadi, kartushka orkali utayotgan magnit okimi esa, aksincha oshadi. Shu tarika, temperatura uzgarganda kartushka karshiligi uzgarishiga mos ravishda unda xosil bulayotgan uyurma tok kuchini oshishi yoki kamayishi xisobiga, atrof muxit xaroratining asbobning kursatish anikligiga ta’siri bartaraf kilinadi.

Yukorida keltirilgan kopkoksimon kartushkali tezlik ulchash mexanizmlari kupchilik avtomobillarning spidometrlarida tatbik topgan. Lekin ba’zi avtomo-billarning (ZIL, Moskvich, ZAZ) spidometrlarining tezlik ulchash mexanizmlarida yassi kurinishdagi kartushkalar ishlatilgan. Bu turdagi tezlik ulchash mexanizm-larining ishlash prinsipi kopkoksimon kartushkali mexanizmlarning ishlash prinsipidan fark kilmaydi.