Nazorat ishi Variant №28

26.05.21y

Nazorat ishi

Variant № 28

1. Milliy mahsulot (YaIM) ni ko'paytirish omillari va yo'llari.

2. Iste'mol va jamg'arma darajasini belgilovchi omillar.

3. Yalpi talab va yalpi taklifning iqtisodiy o'sishga ta'siri.

1. Jamiyat a’zolarining ehtiyojlari muntazam ravishda tarkibiy jihatdan

o‘zgarib, yangilanib, miqdoran ko‘payib va sifat jihatidan takomillashib

borar ekan, bu ehtiyojlami qondirishga qaratilgan ishlab

chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonlari ham to‘xtovsiz yangilanib,

va takroran amalga oshib turadi. Jamiyat miqyosidagi ishlab chiqarish

jarayonlarining muntazam ravishda yangilanib va takrorlanib

turishi ijtimoiy takror ishlah chiqarish deyiladi.Ijtimoiy takror ishlab chiqarish ikki ko‘rinishda amalga oshirilishimumkin: oddiy va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish.Oddiy takror ishlab chiqarish deb ishlab chiqarish va xizmatko‘rsatish jarayonlarining hajm va sifat jihatdan o‘zgarmaganholda takrorlanishiga aytiladi. Odatda bunday ishlab chiqarishva xizmat ko‘rsatish ko‘proq o‘z ichki ehtiyojlarini qondirishgayo‘naltirilgan natural xo‘jalik va oddiy tovar xo‘jaligi davri uchunxos boigan.Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish deb ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish miqyoslarining muntazam ravishda oshib

borgan holdagi takrorlanishiga aytiladi. Bu turdagi takror ishlab

chiqarish hozirgi davrdagi barcha rivojlangan va rivojlanayotgan

mamlakatlar iqtisodiyotiga xosdir.

Ijtimoiy takror ishlab chiqarish natij asida mamlakat miqyosida milliy

mahsulot yaratiladi. Milliy mahsulot - mamlakat iqtisodiyotida

Yaratilgan mahsulot va xizmatlar umumiy hajmidir. U barcha

moddiy va nomoddiy ne’matlar ishlab chiqarish hamda xizmatlarni

o‘z ichiga olib, hozirgi bizning mamlakatimiz qo‘llayotgan milliy

hisoblar tizimida yalpi ichki mahsulot (YalM) deb yuritiladi. Yalpi ichki mahsulot - ma’lum vaqt davomida, masalan, bir

yilda Yaratilgan va bevosita iste’molchilarga borib yetadigan

barcha tayyor mahsulot va ko‘rsatilgan xizmatlarning bozor

narxidagi qiymatidir.Yalpi ichki mahsulot umumlashtiruvchi iqtisodiy ko‘rsatkichbo‘lib, u faqat mazkur mamlakat ishlab chiqarish omillaridan

foydalangan holda mamlakat ichida Yaratilgan tovar va xizmatlar

jami qiymatining bozor narxlaridagi ifodasini namoyon etadi.

U barcha ishlab chiqaruvchilar tomonidan qo‘shilgan qiymatlar

yig‘indisi sifatida namoyon bo'ladi. Yalpi ichki mahsulot xuddi

yalpi milliy mahsulot kabi hisoblanadi, biroq YalM ko‘rsatkichiga

mazkur mamlakatning chet ellardagi ishlab chiqarish omillaridan

foydalanib olib borilgan ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish

hajmlari kiritilmaydi, lekin shu mamlakat ichidagi xorijiy mamlakat

korxonalari mahsuloti kiritiladi. Shuning uchun YaMM bilan

YalM miqdor jihatdan qisman farq qiladi.

2. Milliy iqtisodiyotda yalpi ichki mahsulotning asosiy qismi bo‘lgan

yangidan vujudga keltirilgan mahsulot, ya’ni sotilgandan keyingi

uning puldagi ko‘rinishi bo‘lgan milliy daromaddan iste’mol va

jamg‘arish maqsadlarida foydalaniladi. Keng ma’noda iste’mol

jamiyat a’zolari iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab

chiqarilgan tovar va xizmatlardan foydalanish jarayonini bildiradi.

Bunda unumli va shaxsiy iste’mol farqlanadi.Unumli iste’mol bevosita ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayoniga tegishli boiib, ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchidan ishlab chiqarish maqsadida foydalanish jarayonini anglatadi.Shaxsiy iste’mol ishlab chiqarish sohasidan tashqarida ro‘y berib, bunda kishilaming iste’mol buyumlaridan va xizmatlardan bevosita o‘zlarining shaxsiy ehtiyojlami qondirish maqsadida foydalanishi tushuniladi.Moddiy iste’mol - ehtiyojlami qondirishda moddiyko‘rinishdagi ne’matlardan foydalanish

Nomoddiy ne’mat va xizmatlar iste’moli - ehtiyojlami

qondirishda nomoddiy ko‘rinishdagi ne’mat va xizmatlaming

nafli xususiyatlaridan foydalanish.Milliy daromadning jamiyat a’zolari moddiy va ma’naviyehtiyojlarini qondirishga sarflanuvchi qismi iste’mol fondi deb ataladi. Iste’mol fondi butun aholining shaxsiy iste’molini, aholiga ijtimoiy xizmat qiladigan muassasalardagi, shuningdek, ilmiy muassasalarva boshqarishdagi barcha sarflami o‘z ichiga oladi.Iste’mol fondining shaxsiy daromad shaklida aholi qo‘liga kelib tushadigan qismi iste’mol sarflari maqsadida ishlatiladi

Iste’mol hajmini oshirish imkoniyati joriy davrdagi jamg‘armaga ham bog‘liq bo‘ladi. Jamg‘arma - bu aholi, korxona(firma) va davlat joriy daromadlarining kelajakdagi ehtiyojlariniqondirish va daromad olish maqsadlarida to‘planib borishi.Uning hajmi barcha xo‘jaliklar daromadidan iste’mol sarflarini ayirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi. Daromad tarkibida iste’mol sarflari ulushi qanchalik yuqori bo‘Isa, jamg‘arma hajmi shunchalik kam bo'ladi. Jamg‘armaning o‘sishi esa iqtisodiy ma’noda mablag1 laming iste’mol buyumlari xarid qilishdan investitsion tovarlar xarid qilishga

yo‘naltirilishini bildiradi. Shunga ko‘ra, jamg‘arma - bu muddat jihatidan kechiktirilgan iste’molni anglatadi. Shu bilan birga joriy davrda

amalga oshirilgan jamg‘arma joriy iste’molning chegirilgan qismidir,

chunki jamg‘arma aholi va korxonalar ixtiyoridagi daromadning

iste’molga sarflanmagan qismi hisoblanadi.

Shu sababli daromad tarkibidagi iste’mol sarflari va jamg‘arma

nisbatining о‘zgarishi bir qator, ba’zan qarama-qarshi oqibatlarga

olib kelishi mumkin. Birinchidan, daromadlaming qandaydir qismini

jamg‘armaga qo‘yish oqibatida u tovarlarda bo‘lgan talabda o‘z

aksini topmaydi. Jamg‘arma, yuqorida ta’kidlanganidek, daromadlarning

ma’lum bir qismini iste’mol qilishdan chegirib qo‘yishni bildirib,

natijada iste’mol sarflari hajmi barcha ishlab chiqarilgan mahsulot va

xizmatlami sotib olish uchun yetarli bo‘lmay qoladi. Aholi daromadi-

ning jamg‘arilgan qismi o‘zining xususiy talabini vujudga keltirmaydi.

Buning natijasida sotilmay qolgan tovarlaming ko‘payishi, ishlab

chiqarishning qisqarishi, ishsizlik va daromadlaming pasayishi ro‘y

berishi mumkin.