Назорат иши 14- билет 1

Υ = Υt-Υt-1/Υt-1

Бу ерда Υt - ЯИМнинг t давр ичида ўзгариши Υt-1ЯИМнинг ўтган даврдаги хажми Шунда экстенсив ўсишни қуйидаги формула билан ифодалаш мумкин.

Υt/ Nt = СОNST ёки Ýt=Ňt

Бу ерда Nt -фойдаланилаётган ресурслар сони (масалан, банд бўлганлар сони); Ňt,- ресурсларнинг маълум даврда ўсиши. Иқтисодий ўсишнинг иккинчи шакли интенсив ўсиш деб аталиб, бунда ЯИМнинг ўсиши фойдаланилаётган ресурслар хажмини ўсишига қараганда тезроқ бўлади. Ýt >Ňt,. Маълумки, иқтисодиётнинг интенсив ўсиши жамият тараққиётининг асоси ҳисобланади. Шу билан бирга экстенсив ўсиш иқтисодий ўсишнинг содда шакли ҳисобланади. Унинг асосий афзаллиги хўжалик ривожланиши суръатини оширишнинг осон йўли эканлиги ҳамда мамлакат иқтисодини нисбатан тез ва арзон ўсишни таъминлайди. Экстенсив ўсиш тарихан интенсив ўсишдан олдин кечадиган жараён. Ҳар бир мамлакат ўз вақтида экстенсив ўсишни бошдан кечиради. Мисол учун Ғарб мамлакатлари XX асрнинг биринчи ярмида экстенсив ўсишдан интенсив ўсишга ўтганлар. Голланд иқтисодчиси

Я.Тинтергеннинг маълумотларига кўра 1870-1914 йилларда экстенсив ва интенсив ўсишнинг ўзаро нисбати қуйидаги кўринишда бўлган (2-жадвал)

2-жадвал. Иқтисодий ўсишда экстенсив ва интенсив омилларнинг нисбати

Мамлакат	Усишнинг экстенсив/интенсив омиллари %
Буюк Британия	80/20
Германия	60/40
АҚШ	73/27

Кейинроқ америкалик иқтисодчи Р. Солоу АҚШда 1909 - 1949 йилларда ЯИМнинг 80%дан ортиқ ўсишига техника тараққиёти, яъни интенсив ўсишни сабаб бўлганини аниқлади. Турли омилларнинг иқтисодий ўсишга таъсирини ҳисоблаш бўйича катта тадқикотчилардан бири бўлиб америкалик иктисодчи Э. Денисов танилган. У иқтисодий ўсишни изоҳловчи омилларни икки тоифага ажратади. Биринчи тоифага ишлаб чиқаришнинг жисмоний омиллари (меҳнат ва капитал), иккинчи тоифага меҳнат унумдорлигини ошиши киритилди. Инсон факторининг таъсирини ҳисоблашда фақат ишчи кучининг сонинигина эмас, балки ишчиларнинг жинси, ёши, маълумоти ва касбий тайёргарлигидан келиб чиқадиган меҳант унумдорлигини ҳисобга олган, Капитал омили таъсирини ҳисоблашда ҳам у бир қатор ўзгартиришлар киритган, яъни турар жой, ишлаб чиқариш дастгоҳлари, саноат иншоатлари, товарлар заҳираси, хорижий инвестициялар таъсирини ҳам ҳисобга олган. Шуларни ҳисобга олган ҳолда ҳар бир алоҳида омилнинг иқтисодий ўсишга қўшган ҳиссасини аниқлаган.