Nazaruy materiallar semestr o’quv materiallari Ma’ruza mavzu 1

Emulsion surtma dori asoslari
Emulsion asoslar dorivor moddani suvli yoki yog’li fazaga kiritish imkonini yaratadi. Bu esa har xil tarkibli aralash tipdagi surtma dori turlarini tayyorlashga imkon tugdiradi.
Z. A. Nazarova suvli moddalar tipidagi asoslar antiseptik xususiyatli (etakridin, streptotsid, oltingugurt) moddalar bilan bifaol surtmalar hosil kilishini ko’rsatgan.
Suv-moy tipidagi emulsion surtma dorilarni ishlab chiqarishning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, u tugallangan, ya’ni suvli faza emulsiyalangan holda bo’ladi, yoki fazani ma’lum qismda asos tarkibiga kiritish imkoni bor bo’ladi. Ikkinchi holda surtma dorining korpusi suvli faza emulsiya tipida bo’lib, suv-yog tipini hosil qiladi. YArim fabrikatlarning bu holati surtma dorilar asoslari sinfini tashqil qiladi, bu asoslar absorbsiyali asoslar deb ataladi.
Emulgator sifatida kam eriydigan ionlashadigan va ionlashmaydigan yuqori aktiv moddalar (PAV) ishlatilishi mumkin. Ionlashadigan emulgatorlar orasida YUAMlarning anioni aktiv guruhi mavjud bo’lib, ulardan asosiysi sovun hisoblanadi.

EMULGATORLAR — KO’P VALENTLI SOVUNLAR
Ko’p valentli metalli sovun suv-yog tipida yuqori dispers emulsiya tipini hosil qilib, yuqori miqdorda (70% gacha) suv saqlaydi. Ko’p valentli metall sovunning bu xossasi (BFITI) BFITI ning emulsion surtma dorilar asoslari ishi buyicha asoslab berildi. BFITI emulgator sifatida o’simlik yog’idan olinadigan yog’ kislotalari bilan rux birikmasini — emulgator sifatida ishlatishni taklif etdi (1-emulgator). Ayrim hollarda surtma dorilarning ruxli sovun bilan birga, kalsiyli sovun qo’shilib hosil qilgan emulgatori 2-emulgator deb yuritiladi. Emulgator tayyorlashda o’simlik yog’i bo’lishi shart emas, uning urniga smola kislotasini ishlatish mumkin. Bu holatda 3-emulgator hosil bo’ladi. Emulsion surtma dorilar asosini tayyorlashda ionlashmaydigan emulgatorlar ko’p tarqalgan. Ular qatoriga yuqori molekulali spirtlar va ularning hosilalari, yuqori molekulali xalkali spirtlar va ularning hosilalari, ko’p atomli spirt efirlari kiradi.
Surtma dorilar asoslari ichida keng qo’llaniladigan asoslardan biri spermatsetning gidroliz mahsulotlari hisoblanadi. Bularga setil spirti S ₁₆N₃₃ ON va stearin spirti S₁₈ N₄₃ON lar kiradi. Setil spirti 50 ⁰S, stearil spirti esa — 59 ⁰S haroratda eriydi. Ikkalasi ham yaxshi emulgator hisoblanadi.
MDXda yuqori molekulali spirtlarning manbai kashalot yog’idir, uning asosini setil spirti va olein spirti tashqil qiladi. Tana yog’ida ularning miqdori 90% gacha, tana ichki qismida 70%dan yuqori. Emulgator №1 15 qismini kashalot yog’idan olingan yuqori molekulali spirt sulfat kislotasining natriyli tuzi bilan bergan efiri tashqil qiladi va 85 qismini kashalot yog’i tarkibidagi erkin yog’ moy kislotalari tashqil qiladi. VNIXFI №1 emulgatori rasmiy bo’lib, 10-20% gacha qo’shilishi mumkin. Ishlab chiqariladigan yuqori yog’ spirt­lari emulgator qatoriga kirib, kosmetik surtma dorilar ishlab chiqarishda ishlatiladi. U yuqori molekulali spirt va fosfat kislota efirining kaliyli tuzidan tashqil topgan 30% emulgator va 70% kashalot yog’ining yuqori molekulali spirtlari eritmalari emulsion mum nomi bilan ataladi. Bu bir xildagi qattiq massa bo’lib,rangli, rN 5,8 dan 7,0 gacha, yog’larda yaxshi eriydi, uglevodorod va suyuq yog’larda ham eriydi. Vazelinda 5% emulsion mum 28% suvni emulsiyalaydi.