Nazariy fizika kursi

Harakatdagi  jisrn  bilan  ЬодЧа.пдап  soat  b o ‘yicha  hisoblan-
 
gan  vaqt  “xu su siy  vaqt”  deyiladi.
Endi  xususiy vaqt  masalasini  har  ikkala  sanoq  sistema inersial  b o 'l­
gan  holda  ko'rib  chiqamiz.  К   inersial  sanoq  sistemadagi  soatga  nis­
batan  boshqa  soat  to'g'ri  chiziqli  tekis  harakat  qilayotgan  bo'lsin.  Bu 
holda  (1.17)  ga  asosan  К   sistemadagi  kuzatuvchi  uchun  K '  sistemadagi 
soat  orqada  qoladi.  Harakat  nisbiy  bo'lganligi  sababli  K '  sistemadagi 
kuzatuvchi  uchun  К   dagi  soat  harakatda  bo'ladi  va  u  orqada  qoladi. 
Yuzaki  qarashda  ichki  qarama--qarshilik  bordek  ko'rinadi.
Qarama  -   qarshilikning  paydo  bo'lishiga  К  va,  K '  sanoq  sistemala- 
rining  bir-biridan  farqlash  mumkin  einasligidadir.  Masalan,  harakatda­
gi  K '  sistemadagi  soatning  orqada  qolishini  ko'rsatish  uchun  К   sis­
temada  K '  ning  harakat  yo'nalishida  bir-biridan  biror  masofada  turgan 
ikkita soat  olamiz.  K '  dagi soat  birinchi  soatning yonidau  o'tish vaqtida 
har  ikkala  soatning  ko'rsatishi  bir  xil  bo'lsin. 
K '  dagi  soat  m a’lum 
vacitdau  keyin  К   dagi  ikkinchi  soatning yonidan o't.adi.  Bu paytda soat­
larning  ko'rsatishi  turlicha  b o'lib ,  K '  dagi  orqada  qolganini  ko'rarniz. 
Endi  holatni  o'zgartiram iz,  y a ’ni  К   ga  bitta,  K '  ga  esa  ikkita  soat 
joy  lash tiramiz  va  yuqoridagi  faraziy  tajribani  qaytaramiz.  Bu  holda  К  
dagi  soat  orqada  qolganini  aniqlaymiz.
Shunday  qilib, 
soatlarning  yurisliini  solishtirish  uchun  birinchi 
sanoq sistemada bir nechta,  boshqasida esa  bitta soat  kerak b o'la r ekan. 
Shuning  uchun  bu jarayon  ikkala  sanoq  sistema  uchun  simmetrik  emas. 
Xulosa:  doim o  turli  soatlar  bilan  taqqoslanayotgan  soat  orqada  qoladi.
inersial  sanoq  sistemadagi  ikkita  soatdan  biri  tinch  tursin,  ikkin- 
chisi  berk  travektoriya  b o'y ich a   harakat  qilib  boshlang'ich  holatga  qay- 
tib  kelgauda  tinch  turgan  soatga  nisbatan  harakatdagi  soat  orcjada. 
qolgan  bo'ladi.  Berk  travektoriya  b o 'y la b   harakat  qilayotgan  soat  bilan 
bog'langan  sanoq  sistema  inersial  bo'laolm aydi.  Shu  sababli  teskari 
fikr  to'g'ri  bo'lm aydi. 
Chunki  tabiat  qonunlari  faqat  inersial  sanoq 
sistemalarida  bir  xil  bo'ladi.  Bunga  “ vaqt”  yoki  “ agizaklar"  paradoksi 
deyiladi.

---