Nazariy fizika kursi

‘! /
q o idalarini bevosita tezlik vektori v.( ga q o 'l l a b olish
‘/
m u m k in . D e m a k . sistem ani b u tu n lig ich a k ich ik
8(p
b u rc h a k k a burd ik , b u n d a sistem aga kirgan h a r bir 
m o d d iy n u q ta n in g radius-vektori va tezlik vektori 
y u q o r i d a g i q o i d a l a r b o ' y i c h a o ' z g a r d i . A m m o
^Buralish 
s iste m a n in g Lagranj funksiyasining o 'z g a ris h i nolga 
burchagi. 
t e n § bo'isin:
44

---

H a ra k a t ten g lam alarid an va uch vektorlarning aralash k o 'p a y tm a s i 
q o id asid an foydalanib, bu tengiik qulay ko'rinishga keltiriladi:
( 2 . 3 5 )
K ichik b urc hak 
5
 
ixtiyoriy b o'lgani uch u n nolga vaqt b o 'y ic h a
hosilali k o 'p a y tu v e h in i tenglashtirish kerak:
Yig'indiga kirgan kattalikni 
impuls
(yoki, 
h a ra k a t m iqdori) m om enti
deb ataladi:
O lingan (2.36) fo r m u la esa 
fazon in g izotropligidan kelib chiqadigan
im puls m om entining saqlanish qonunini
bildiradi. Im p u ls m o m e n t i
v ektor kattalik b o 'lg a n i u c h u n uning to 'liq saqlanishi u c h t a saqlanish 
q o n u n in i beradi - А/ , 
M ,
М.. Lekin h a m m a vaqt h a m fazo to 'liq
izotrop b o 'lave rm aydi. Tashqi m a y d o n u m u m a n o lg a n d a izotporlikni 
buzadi. A m m o b a ’zi bir h ollarda tashqi m a y d o n m a ’lu m bir y o'na lish 
b o 'y ic h a izotroplikni saqlab qoladi. Bu h olda im puls m o m e n tin i n g
shu y o 'n a lis h b o 'y ic h a k o m p o n e n ta s i saq la n u v c h a n bo'ladi. M asalan, 
markaziy m aydonni olaylik. Markaziy m aydonda jismga ta ’sir qilayotgan 
k u c h faqat m arka zgac ha b o 'lg a n masofaga bog'liq b o 'la d i. Bu h olda 
sistem aning xossalari m a rk a z d a n c h iq q a n ixtiyoriy o 'q atrofida aylan- 
g a n d a o 'z g arm ay d i. Shutiga k o 'r a , m o m c n t n m g m a rk a z d a n c h iq q a n
ixtiyoriy o 'q q a proyeksiyasi saqlan u v c h an kattalik b o 'lad i. B uni (2.35) 
dan k o'rish m u m k in . Ixtiyoriy shunday bir o 'q n i olib, u n i