Nazariy fizika kursi

p.
saqla-
n u v c h a n kattalik bo'Iadi degan m a ’n o kelib chiqadi.
(2.19)
2 .3 . Inersiya markazi
Bizga massalari 
m r m2, . . . , mr
b o 'ig a n
n
ta m o d d iy n u q ta d a n
i b o ra t yo p iq sis te m a berilgan b o 'is in . S h u siste m a u c h u n m a s o fa
o'Icham ligiga ega b o 'ig a n quyidagi kattalikni tuzaylik:
Х « Л
R = - ^ -----
L ma
a
U n d a n vaqt b o 'y ic h a hosilani V deb belgilaylik:
R = v ' x - /
(2-20)
a
Mahrajdagi sistem aning to 'liq massasini M d e b belgilansa, olingan 
fo r m u la d a n quyidagi form ula hosil bo'Iadi:
MV = X w«v„ = X p«. 
(2.21)
и 
a
Im puls - additiv kattalik, sistemaga kirgan nu q talarn in g im pulslarining 
yig'indisi sistem aning to 'liq im pulsiga teng:
Xp«=P’ 
(
2
.
22
)
a
void
P =
MV. 
(2.23)
D e m a k , sistem aga massasi 
M ,
tezligi V va radius-vektori 
R 
b o 'ig a n
b itta m o d d iy n u q ta d e k qarashim iz m u m k in ekan. (2.19) fo rm u la orqali
41

---

kiritilgan ra d iu s - v e k to r siste m an in g
in ersiya m a rk a zi
deyiladi. V tezlik 
esa jis m n in g b ir-b u tu n lig ic h a ilg arilanm a h a r a k a t tezligi b o 'ladi.
Ikkita 
К
va / i s a n o q sistem ani kiritaylik, u larn in g ikkinchisi birin- 
chisiga n isb a ta n o ‘zgarm as V0 tezlik bilan harak at qilayotgan bo'lsin. 
Bu h o id a h a r bir n u q ta n in g
K v a K '
sistem alardagi radius-vektorlari
r« = r « + V
(2-24)
m u n o s a b a t orqali b o g 'la n g a n b o 'la d i. Inersiya m arkazlari, siste m aning 
bir b u tu n lig ic h a tezliklari va impulslari u c h u n esa quyidagilarga egamiz: